باسی یەكەم :تانە وەشێنەكان چیان دەوێ لە هاوەڵانی موحەممەد صلى الله عليه وسلم؟
دەتوانین ئەوانەی تانە لە هاوەڵانی پەیامبەر دەدەن صلى الله عليه وسلم بكەینە دوو بەشەوە :
بەشی یەكەم: ئەوانەی تانەیان لێدەدەن بە هۆی شوبهەیەكەوە كە لێیان وەشاوەتەوە -لەوانەی كە پێشتر باسمان كردن-، هەروەها بەهۆی سەرلێشێواندنی زانای خراپەوە.
بەشی دووەم: ئەوانەی تانەیان لێدەدن، بە هۆی ئەوەی كە ئەوان گوازەرەوەی ئەم دینەن -گوازەرەوەی قورئان و سوننەتن- جا كە متمانەمان بە گوازەرەوەكانی قورئان و سوننەت نەبوو بە هەمان شێوە متمانە بەو شتانەش ناكەین كە بۆمانی دەگوازنەوە، بە هۆی بوونی ئەو ئەگەرەی كە زیادیان خستبێتە سەری یان لێیان كەم كردبێتەوە، ئەمەش بەهۆی نا عادلیانەوە، ئا ئەمەیە مەترسیە ڕاستەقینەكە، چونكە ئەنجامی كۆتایی بریتییە لە تانەدان لە دینی خوا بە هۆی نەبوونی متمانە بە گوازەرەوەكەی.
ئەبو زورعەی ڕازی: -لە چەند دێڕێكدا كە گەر بە ئاوی ئاڵتونیش بنوسرێ هەر زۆر نییە- دەڵێ: (ئەگەر كەسێكت بینی تانە لە هاوەڵانی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم دەدات ئەوە بزانە زیندیقە، چونكە قورئان لای ئێمە هەقە و سوننەتیش بە هەمان شێوە، ئەی تەنها گوازەرەوەی قورئان و سوننەتەكان هاوەڵانی موحەممەدن صلى الله عليه وسلم، ئەوانە دەیانەوێ شایەتەكانمان برینداركەن بەڵكو قورئان سوننەت فەشەل بێنێ، بۆیە برینداركردنی ئەوان ڕەواترە وئا ئەوانە زیندیقن). (1)
-----------------------
[باسی دووەم : ئەو تاقم و گروپانە كە تانەیان لە عەدالەتی هاوەڵان داوە لەگەڵ بەڵگەكانیان]
ئەوانەی تانە لە عەدالەتی هاوەڵانی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم دەدەن چوار تاقمن:
تاقمی یەكەم: شیعە (2).
تاقمی دووەم: خەوارج (3).
تاقمی سێیەم: نەواصب (4).
تاقمی چوارەم: موعتەزیلە (5).
بەڵگەكانی تانە دانیان لە هاوەڵانی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم ئەمانەن:
یەكەم: تاوان لە هەندێك لە هاوەڵانی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم وەشاوەتەوە.
دووەم: ئەڵێن: هەیە لە هاوەڵان بە دەقی قورئان و سوننەت مونافیقە.
سێیەم: ئەڵێن: كە وتمان عەدالەت ئەبێت یەكسانی پلە و پایە هەبێ: جا مادام لای هەموومان یەكسانی پلە وپایە نییە، ئەوا بەهەمان شێوە عەدالەتیش نییە.
چوارەم: ئەڵێن: هیچ بەڵگەیەك نییە لەسەر عەدالەتی هەموو هاوەڵانی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم.
خوڵاسەی وەڵامی ئەم بەڵگە لاوازانە بەم شێوەیەیە:
* سەبارەت بەوەی: (هەندێكیان تاوانی كردووە)!!
ئێمە باسی ئەوەمان كرد كە تاوانكردن زیان بە عەدالەتیان ناگەیەنێت، بەڵكو تەنها ئەڵێین: عادلن بەڵام مەعصوم نین.
* سەبارەت بەوەی:(هاوەڵان هەیان بووە مونافیق بووە)!!
ئەمەش ڕاست نییە، مونافیق بە هاوەڵا حیساب ناكرێ، چونكە پێناسەی سەحابی بریتییە: لە ئەو كەسەی گەیشتبێتە پەیامبەر صلى الله عليه وسلم و ئیمانی پێهێنا بێ و لەسەر ئیمانیش مردبێ، جا مونافیقەكان نە ئیمانیان هێناوە و نە لەسەر ئیمانیش مردوون، هەر بۆیە ئەم پێناسە نایانگرێتەوە.
* سەبارەت بەوەی كە دەڵێن: (كە وتمان عەدالەت، پێویستە یەكسانی پلەوپایە هەبێ):
ئەمەش ڕاست نییە و پێویستیش ناكا، بەڵكو ئێمە ئەڵێین عادلن و هەندێكیشیان لە هەندێكی تریان باشترن جا ئەبوبەكر لە هەموو هاوەڵانی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم باشترە، ئینجا عومەر، ئینجا عوسمان، ئینجا عەلی، ئینجا باقی دە مژدە پێدراوەكە، پاشان ئەهلی بەدر، پاشان ئەهلی بەیعەی ڕیزوان و ئا بەو شێوەیە، مەبەست ئەوەیە هاوەڵان لە پلەوپایەدا وەكو یەك نین، هەروەوك خوا صلى الله عليه وسلم دەفەرموێت: ((وَمَا لَكُمْ أَلاَّ تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ لا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُوْلَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنْ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ)) {الحديد: 10}. واتە: ئەوە چیتانە كەوا هیچ نابەخشن لە ڕێی خوادا، خۆ میراتی نێو ئاسمانەكان و زەوی بۆ خوا دەمێنێتەوە،(چون یەك نین)ئەوانەتان كە لە پێش ڕزگاریی مەككەدا ماڵی بەخشیوەو جەنگاون، چونكە ئەوانە پلەو پایەیان زۆر گەورە ترە لەوانەی كە دوای ڕزگاریی مەككە ماڵ و سامانیان بەخشیوە و جەنگاون، بە هەردوولا خوا بەڵێنی بەهەشتی داوە وە خوا ئاگادارە بەوەی كە دەیكەن .
جا ئەگەر پەیامبەران لە فەزڵ و پلەوپایەدا وەكویەك نەبن، هەروەكو خوای گەورە دەفەرموێت:[تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ] {البقرة: 253}. واتە: (ئەو پەیامبەرانەی كە باسكران ڕێزی هەندێكیانمان داوە بەسەر هەندێكی تریاندا).
ئەوا هاوەڵانیش بەهەمان شێوە وەكو یەك نین.
* سەبارەت بەوەی كە ئەڵێن: (بەڵگەیەك نییە لەسەر عەدالەتی هەموو هاوەڵانی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم):
لەوەو پێش هەندێك بەڵگەمان لە قورئان و سوننەت هێنایەوە لەسەر عەدالەتیان.
بێگومان ئەوانیش هەندێك بەڵگەیان هێناوەتەوە.
بەڵام ئێمە پێش ئەوەی باسی ئەو بەڵگانەیان بكەین، باسی ئەو فەرمایشتەی خوای بەرز و پیرۆز ئەكەین كە دەفەرموێ: [هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُوا الأَلْبَابِ] (آل عمران: 7). واتە: (ئەو خوایە قورئانی ناردوەتە خوارەوە بۆت، هێندێكی ڕۆشنن (موحكەمن) ئەو ئایەتانە بنەڕەتی قورئانن، ئەوانی تر (ئایەتانێكن كە مەبەستەكانیان) ڕۆشن نین، جا ئەوانەی كە دڵیاندا لاری و لادان هەیە دوای ئەو ئایەتانەی قورئان دەكەون كە موتەشابهن (هاوشێوەن)، بۆ تێكدانی بیروباوەڕی موسڵمانان و بۆ ڕاڤەكردنی بە ئارەزوی ناپاكی خۆیان، لە حاڵەتێكدا كەس ڕاڤە كردنی نازانێ تەنیا خوا نەبێ وە دامەزراوان لە زانستدا ئەڵێن: ئێمە بڕوامان هێناوە بە ئایەتی موتەشابیە، هەمووی لە پەروەردگارمانەوەیە، بەڕاستی بێجگە لە خاوەن ژیریی و بیرەكان نەبێ بیر ناكەنەوە لە قورئان).
جا ئەوانەی باس لە ناعەدالەتی هاوەڵان دەكەن كۆمەڵێك شوبهەیان پێیە هەم لە قورئان و هەم لە سوننەت.
لە بابەتی داهاتوو إن شا‌ء الله دەڕۆینە سەر باسی ئەو گومان و شوبهانە و بەر پەرچی دەدەینەوە:
============================
(1) (تاريخ دمشق) لابن عساكر (59/141).
(2) بەگوشراوی وبە پوختی: ئەوانەن كە زیادەڕەوی دەكەن لە خانەوادەی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم، خیلافەت و ئیمامەت تەنها لە خانەوادە بەڕێزەكەی پەیامبەردا صلى الله عليه وسلم كورت هەڵدێنن، فەزڵی ئیمامی عەلی دەدەنە سەر هەموو هاوەڵاندای، لە ڕیوایەتە صەحیحترین و ناودارترین كتێبیان: ئەبوبەكر و عومەر و عوسمان و عائیشە و حەفسە بە كافر لە قەڵەم دەدەن بەڵكو هەموویان؛ هەر وەك هاتووە: هاوەڵان هەموویان هەڵگەڕاونەتەوە تەنها سیان نەبێ، بە حەوتیش هاتووە، هەروەها قورئان بە دەستكاری كراو دەزانن. دیدوبۆچونیان لە ڕووی قەدەرەوە وەكو قەدەریەكان وان.. پێیان دەگوترێت شیعە (لایەنگرـ پشتگیرـ سەرخەر) بەهۆی لایەنگریان بۆ ئال و بەیت، پێشیان دەوترێت (رافضە- ڕەفزكەر) چونكە ڕەفزی زەیدی كوڕی حوسەینی كوڕی عەلی كوڕی ئەبو تالیبیان كرد، كاتێك پێیان وت چی دەڵێی لە بارەی ئەبوبەكر و عومەرەوە؟ ئەویش ستایشی كردن و وتی: ئەوە دوو وەزیرەكەی باپیری منن (یانی پەیامبەر صلى الله عليه وسلم)، ئەوەبوو پشتیان تێكردوو ڕەفزیان كرد بۆیە ناونران ڕافیزە. هەندێكیش ئەڵێن: رەفزكەر تەنها بەوانەیان ئەوترێ بە ئاشكرا هاوەڵان بە كافر دەزانێ و جنێویان پێ دەدات ئەمەش ڕای پەسەندە. (وەرگێڕ)
(3) ئەوانەن كە خروجیان كرد لە ئیمامی عەلی او هەركەس تاوانێكی گەورە بكات بە كافری دەزانن و بە هەتا هەتایی لە دۆزەخدا دەمێنێتەوە..، هەروەها دەسەڵاتداری فاسق بە كافر دەزانن بۆیە خروج لێكردنی بە حەڵاڵ دەزانن، هەروەها ئەمانیش ئیمامی عەلی و موعاویە و عەمر و ئەبو موسایان بە كافر دەزانی، حروریەیشیان پێ دەگوترێت - شوێنێكە نزیك كوفە - چونكە كاتێك خروجیان كرد لە ئیمامی عەلی رضي الله عنه دەرچوون بۆ ئەو جێگایە هەروەك پیشتر نووسەر باسی لێوە كرد. (وەرگێڕ)
(4) پێشتر نووسەر پێناسەی كردن.
(5) ئەمانیش تاقمێكن شوێنكەوتووی(واصڵی كوڕی عەتا)ن بڕوایان بەناوەكانی خوا جل جلالە هەیە بەڵام بڕوایان بە سیفاتەكانی نییە، ئەڵێن: خوا زانایە و بێ زانستە، حەكیمە و بێ حیكمەتە، بە توانایە و بێ توانین و ئەڵێن قورئان دروست كراوی خوایە نەك ووتە و فەرموودەی خوا، لە بارەی قەدەریشەوە دەڵێن مرۆڤ ئازادە چی بكات دەیكات سەربەخۆ لە قەزا و قەدەری خوا بە پێچەوانەی جەهمیەكانەوە هەر بۆیە پێیان دەوترێت قەدەریەكان، هەروەها بڕوایان بە كرامات نییە، (المعتزلە)=واتە (دوورە پەرێزگر)، ئەم (واصڵە) لە مەجلیسی حەسەنی بەصری: دادەنیشت، كاتێك حەسەن باسی ئەوەی كرد كە هەركەس تاوانێكی گەورە بكات ئەوا ئیمانەكەی ناتەواوە(ناقص الایمان) وپێی كافر نابێ، واصلی كوڕی عەتا وتی: نەخێر بەڵكو(منزلە بین منزلتین) جێگایەكی نێوان هەردوو مەنزڵگاكە، كە مەبەستی بەهەشت ودۆزەخە، نە دۆزەخی یە، نە بەهەشتییە بەڵام دوایی هەر دەخرێتە دۆزەخەوە، ئیتر وازی لە مەجلیسی ئیمامی حەسەن: هێنا، بۆیە ناونران(المعتزلە).(وەرگێڕ)
