ئه‌و كارانه‌ى كه‌ پێش رِه‌مه‌زان ئه‌نجام ده‌درێن
بەروار: 2010/07/31سەردارن: 3793نوسەر: وه‌رگێرِانى : مامۆستا: عدنان بارام
إِنَّ الحَمْدَ للهِ نَحْمَدُهُ ، وَنَسْتَعِيْنُهُ ، وَنَسْتَغْفِرُهُ ، وَنَعُوْذً بِاللهِ مِن شُرُوْرِ أَنْفُسِنَا وَمِنْ سَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا ، مَنْ يَهْدِهِ اللهُ فَلا مُضِلَّ لَهُ ، وَمَنْ يُضْلِلْ فَلا هَادِيَ لَهُ ... وَأَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيْكَ لَهُ ... وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ .

أَمَّا بَعْدُ :

ئه‌و كارانه‌ى كه‌ پێش رِه‌مه‌زان ئه‌نجام ده‌درێن :

1 ـ ژماردنى رِۆژه‌كانى مانگى شه‌عبان :
پێویسته‌ له‌سه‌ر ئوممه‌تى ئیسلامى رِۆژه‌كانى مانگى شه‌عبان بژمێرن ، به‌ مه‌بستى خۆ ئاماده‌كردن بۆ مانگى رِه‌مه‌زان ، چونكه‌ مانگ بیست و نۆ رِۆژ ده‌بێت و سی رِۆژیش ده‌بێت ، به‌ بینینى مانگ ئوممه‌تى ئیسلامى هه‌موو به‌ رِۆژوو ده‌بن ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌ور بوو به‌ رِێگر له‌ پێش بینینى مانگ ، ئه‌وا ئه‌و كاته‌ سی رِۆژه‌ى مانگى شه‌عبان ته‌واو ده‌كه‌ین ، چونكه‌ خواى په‌روه‌ردگار و به‌دیهێنه‌رى ئاسمانه‌كان و زه‌ویش مانگى كردووه‌ته‌ هۆكارێك بۆ زانینى ژماره‌ى رِۆژه‌كانى ساڵ ، مانگیش له‌ سی رِۆژ زیاتر نابێت (1).
له‌ ( أبو هريرة ) وه‌ رضي الله عنه ده‌گێرِنه‌وه‌ فه‌رموویه‌تى : پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم فه‌رموویه‌تى : " صُومُوا لِرُؤيَتِهِ ، وَأَفْطِرُوا لِرُؤيَتِهِ ، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُم ، فَأَكْمِلُوا شَعبَانَ ثَلاثينَ " (2)
واته‌ : به‌رِۆژوو بن به‌ بینینى مانگى رِه‌مه‌زان ، وه‌ وازبێنن له‌ رِۆژوو گرتن به‌ بینینى مانگى شه‌وال ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌ور به‌ر مانگى لێ گرتن له‌و كاته‌دا سی رِۆژه‌ى مانگى شه‌عبان بژمێرن و پاشان به‌ رِۆژوو بن .
وه‌ له‌ ( عبد الله ) ى كورِى ( عمر ) ه‌وه رضي الله عنه ده‌گێرِنه‌وه‌ فه‌رموویه‌تى : پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم فه‌رموویه‌تى : " لا تَصُومُوا حتى تَرَوا الهِلالَ ، ولا تُفْطِروا حتى تَرَوهُ ، فَإِنْ غُمَّ عَليكُم فَاقْدِروا لَهُ " (3).
واته‌ : به‌ رِۆژوو نه‌بن تامانگى رِه‌مه‌زان ده‌بینن وازیش مه‌هێنن تا مانگى شه‌وال نه‌بینن ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌ور به‌ر مانگى لێ گرتن له‌و كاته‌دا (ته‌قدیرى) بۆ بكه‌ن .
وه‌ له‌ ( عدی ) ى كورِى ( حاتم ) ه‌وه‌ رضي الله عنه ده‌گێرِنه‌وه‌ فه‌رموویه‌تى پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم فه‌رموویه‌تى : " إِذَا جَاءَ رَمَضَان فَصُومُوا ثلاثينَ إِلا أنْ تَرَوا الهِلالَ قَبْلَ ذَلِكَ "(4).
واته‌ : ئه‌گه‌ر مانگى رِه‌مه‌زان به‌سه‌ردا هات ئه‌وا سی رِۆژ به‌رِۆژوو بن ، جگه‌ له‌و مانگه‌ى كه‌ ته‌واو بوونى سی رِۆژ مانگى شه‌وال ده‌بینن .
2 ـ هه‌ر كه‌سێك رِۆژى گومان ( یوم الشك ) به‌رِۆژوو بی ئه‌وا سه‌ر پێچى له‌ فه‌رمانى پێغه‌مبه‌ر كردووه‌ صلى الله عليه وسلم :
نابێ هیچ موسوڵمانێك رِۆژێك یان دوو رِۆژ پێش مانگى رِه‌مه‌زان به‌ رِۆژوو بێت ، به‌ بیانووى ئه‌وه‌ى نه‌وه‌كو رِۆژێك یان زیاتر له‌ مانگى رِه‌مه‌زانى له‌ده‌ست بچێت ، جگه‌ له‌و كه‌سانه‌ى كه‌ رِۆژوو گرتنى سوننه‌تیان له‌گه‌ڵ ئه‌و رِۆژه‌ جووت ده‌بێت .
له‌ ( أبو هریرة‌ ) وه‌ رضي الله عنه ده‌گێرِنه‌وه‌ فه‌رموویه‌تى : پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم : " لا تُقَدِّمُوا رَمَضَان بِصَومِ يَومٍ ولا يَومَينِ ، إلا رَجُلاً يَصُومُ صَوماً فَلْيَصُمْهُ " (5).
واته‌ : پێش رِه‌مه‌زان مه‌كه‌ون به‌ رِۆژێك رِۆژوو گرتن ، هه‌روه‌ها به‌ دوو رِۆژیش جگه‌ له‌و كه‌سه‌ نه‌بێ كه‌ رِۆژووى سونه‌تى ده‌كه‌وێته‌ ئه‌و رِۆژانه‌ ئه‌وا با رِۆژووه‌كه‌ى بگرێت .
براى موسوڵمان ئه‌وه‌ش بزانه‌ ئه‌و كه‌سه‌ى رِۆژى گومان ( یوم الشك ) به‌ رِۆژوو بێ ئه‌وا سه‌رپێچى له‌ فرمانى پێغه‌مبه‌رى خواى كردووه‌ صلى الله عليه وسلم .
له‌ ( صلة‌ ) ى كورِى ( زفر ) ه‌وه‌ ، ئه‌ویش له‌ ( عمار ) ه‌وه رضي الله عنه ده‌گێرِنه‌وه‌ فه‌رموویه‌تى : " مَن صَامَ اليومَ الذي يَشُكُّ فِيهِ ، فَقَد عَصَى أَبَا القاسم صلى الله عليه وسلم " (6).
واته‌ : هه‌ر كه‌سێك به‌ رِۆژوو بێت به‌ مه‌به‌ستى رِه‌مه‌زان له‌و رِۆژه‌ى كه‌ گومانى لێ ده‌كرێت ، ئه‌وا سه‌رپێچى له‌ فه‌رمانى پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم كردووه‌ .
3- ئه‌گه‌ر یه‌ك كه‌س مانگى بینى ئه‌وا با به‌رِۆژوو بن بۆ رِه‌مه‌زان هه‌روه‌ها وازیش له‌ رِۆژوو بێنن بۆ ته‌واو بوونى :
مانگ بینین به‌ مانه‌ جێگیر ده‌بێت : به‌ شایه‌تى دانى دوو موسوڵمانى خاوه‌ن عه‌داله‌ت ، له‌به‌ر ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم : " صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ ، وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ ، وَأَنْسِكُوا لَهَا ، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُم فَأَكْمِلُوا ثلاثينَ ، فَإِنْ شَهِدَ شَاهِدانِ فَصُومُوا وأَفْطِرُوا " (7) ، برِگه‌ى كۆتایى فه‌رمووده‌كه‌ ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت : كه‌ ئه‌گه‌ر دوو موسوڵمان شایه‌تى بینینى مانگیان دا ئه‌وا به‌ رِۆژوو بن له‌ یه‌كه‌م رِۆژى رِه‌مه‌زان و وازیش بێنن له‌ رِۆژوو له‌ كۆتایی مانگى رِه‌مه‌زان به‌ بینینى دوو موسوڵمان .
به‌ڵام شاراوه‌ نى یه‌ ته‌نها برِوا پێكردنى شایه‌تى دوو موسوڵمان له‌ رِووداوێكدا ئه‌و ناگه‌یه‌نێت كه‌ شایه‌تى موسوڵمانێك له‌سه‌ر بینینى مانگى رِه‌مه‌زان وه‌رناگیرێت ، به‌ڵكو ئه‌وه‌مان پێ گه‌یشتووه‌ له‌ ( ابن عمر ) ه‌وه‌ رضي الله عنه كه‌ فه‌رموویه‌تى : " تَرَاءى النَّاسُ الهِلالَ ، فَأَخْبَرْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَني رأيتُهُ ، فَصَامَ وأَمَرَ النَّاسَ بِصِيامِهِ " (8).
واته‌ : خه‌ڵكی هه‌وڵی بینینى مانگى رِه‌مه‌زانیان ده‌دا ، منیش به‌ پێغه‌مبه‌رم صلى الله عليه وسلم رِاگه‌یاند كه‌ من مانگم بینیوه‌ ، پێغه‌مبه‌ریش صلى الله عليه وسلم به‌ بیستنى هه‌واڵه‌كه‌ رِۆژووى گرت و فه‌رمانى به‌ خه‌ڵكى كرد به‌ رِۆژوو بن .

وصلى الله تعالى و سلم على محمد وعلى اله وصحبه أجمعين

==============================

(1) مه‌به‌ست له مانگه‌كانى ساڵى كۆچى یه‌ .

(2) أخرجه البخاري ( 4 / 106 ) رقم ( 1909 ) ، و مسلم رقم : ( 1081 ) .

(3) أخرجه البخاري ( 4 / 102 ) رقم ( 1906 ) ، و مسلم رقم : ( 1080 ) .

(4) أخرجه الطحاوي في (مشكل الاثار) رقم : (501) ، وأحمد : (4 / 377) ، والطبراني في (الكبير) : ( 17 / 171 ) ، وفي سنده : مجالد بن سعيد ، وهو ضعيف كما قال الهيثمي في (مجمع الزوائد) : (3/ 146) ، ولكن للحديث شواهد عدة انظرها في (الإرواء) رقم : (901) لشيخنا الألباني ـ رحمه الله ـ .

(5) أخرجه البخاري رقم : ( 1914 ) و مسلم رقم : ( 573 ـ مختصرة ) .

(6) علقه البخاري : ( 4 / 119 ) ، و وصله أبو داود رقم : ( 3334 ) ، و الترمذي رقم : ( 686 ) ، و ابن ماجه رقم : ( 3334 ) ، والنسائي رقم : ( 2188 ) من عمر بن قيس الملائي ، عن أبي إسحاق عن صلة بن زفر ، عن عمار . و في سنده أبو إسحاق ـ وهو السبيعي ـ وهو مدلس وقد عنعنه ، وكان قد اختلط . ولكن له طرقا و شواهد أوردها الحافظ ابن حجر في ( تغليق التعليق ) : ( 3 / 141 ـ 143 ) يحسن الحديث بها .

(7) أخرجه النسائي : ( 4 / 132 ) ، وأحمد : ( 4 / 321 ) ، والدارقطني : ( 2 / 167 ) من طريق حسين بن الحارث الجدلي عن عبد الرحمن بن زيد بن الخطاب عن أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم ، وسنده حسن ، وللفظ للنسائي ، وزاد أحمد : " مسلمان " ، والدارقطني : " ذوا عدل " .

(8) أخرجه أبو داود رقم : ( 2342 ) ، و الدارمى : ( 2 / 4 ) ، وابن حبان رقم : ( 871 ) ، والحاكم : ( 1 / 423 ) ، و البيهقي : ( 4 / 212 ) من طريقين عن ابن وهب ، عن يحيي بن عبد الله بن سالم ، عن أبي بكر بن نافع ، عن أبيه ، عن ابن عمر . وسنده صحيح كما قال الحافظ ابن حجر في ( التلخيص الحبير ) : ( 2 187 ) .