ئەمەش دوو خاڵ دەگرێتەوە:
*خاڵی یەكەم: پێناسەكەی.
*خاڵی دووەم: چۆنیەتی جیاكردنەوەی خوێنەكە.
خاڵی یەكەم: پێناسەكەی:
خوێنی نەخۆشی: بریتیە لەو خوێنەی كە لە شوێنی منداڵبوونی ئافرەتەوە دەردەچێت بە بەردەوامی یان بچڕبچڕ لە غەیری كات‌و حاڵەتی ئاسایی خۆی دا، بە هوێ نەخۆشیەوە.
خاڵی دووەم: چۆنیەتی جیاكردنەوەی خوێنەكە:
وەكو وتمان ئەم خوێنە لەكات‌و حاڵەتی ناوەختدا دەردەچێت، پێ دەچێ بە بەردەوام ئەم خوێنە لەگەڵ ئافرەتدا هەبێ، یان بەشێوە بچڕبچڕ‌و سات سات، بۆیە جاری واهەیە لەگەڵ خوێنی بێ نوێژی دا تێكەڵ دەبێ.
جا بۆئەوەی ئافرەت بتوانێ ئەم خوێنە لە خوێنی بێ نوێژی جیابكاتەوە پێویستە ڕەچاوی ئەم خاڵانە بكات بەپێی حاڵەتەكەی خۆی:
حاڵەتی یەكەم: پێش ئەوەی توشی خوێنی نەخۆشی ببێت، ماوەی بێ نوێژی لای ئافرەتەكە زانراوبێت‌و بزانێت ماوەی بێ نوێژیەكەی چەندە، لەم حاڵەتەدا ئەو ماوە زانراوە بە ماوەی بێ نوێژی بۆی دادەنرێت، وە جگە لەوەیش بە نەخۆشی دەژمێرێت.
[بەڵگەش بۆ ئەوە:]
«أُمُّ سَلَمَةَ »پرسیاری لە پێغەمبەری خوا «صلى الله عليه وسلم» كرد لە بارەی ئافرەتێكەوە ، خوێنێكی زۆر لە گیانی دێت ، ئەویش فەرمووی: « لِتَنْظُرْ عِدَّةَ اللَّيَالِي وَالْأَيَّامِ الَّتِي كَانَتْ تَحِيضُهُنَّ مِنْ الشَّهْرِ قَبْلَ أَنْ يُصِيبَهَا الَّذِي أَصَابَهَا فَلْتَتْرُكْ الصَّلَاةَ قَدْرَ ذَلِكَ مِنْ الشَّهْرِ فَإِذَا خَلَّفَتْ ذَلِكَ فَلْتَغْتَسِلْ ثُمَّ لِتَسْتَثْفِرْ بِثَوْبٍ ثُمَّ لِتُصَلِّ فِيهِ».⁽¹⁾ واتە:« با تەماشا بكات ، بەماوەی ئەو شەو و ڕۆژانەی كەلە پێش دا تێیدا تووشی حەیز دەهات لەمانگێك دا، پێش ئەوەی تووشی ئەوە ببێت كە تووشی بوو، جا - لەوماوەیەدا - واز لە نوێژ بێنێت ، جا ئەگەر ئەوە نەما باخۆی بشوات و خۆی باش پاك بكاتەوە پاشان نوێژ بكات»
ئەوەی كە«حديث» باسی دەكات حوكمێكە سەبارەت بەو ئافرەتانەی كە لە كاتی ساغی دا‌و پێش ئەوەی توشی خوێنی نەخۆشی ببن، لەهەر مانگێكدا ڕۆژانێكی دیاری كراو‌و زانراویان هەبووە كە تێیدا تووشی بێ نوێژی بوون، پاشان توشی خوێنی نەخۆشی هاتوون. پێغەمبەریش«صلى الله عليه وسلم» بەو جۆرە ئامۆژگاری ئافرەتان دەكات‌و فەرمانیان پێ دەكات: كە بەئەندازەی ئەو ڕۆژە زانراوانەی پێشوتریان كە تێیدا توشی بێ نوێژی بوون واز لە نوێژ بهێنن‌و خۆیان بە حەیزدار بزانن، جا كە ژمارەی ئەو ڕۆژە زانراوانەیان تەواو كرد، پێویستە خویان بشۆن‌و دەست بكەنەوە بە نوێژ.
هەروەك ئیمامی«إبن تیمیە» بەڕەحمەت بێ لە « مجموع الفتاوی 21 / 628» دەفەرموێ: « وَبِهَذَا الْحَدِيثِ أَخَذَ جُمْهُورُ الْعُلَمَاءِ فِي الْمُسْتَحَاضَةِ الْمُعْتَادَةِ . أَنَّهَا تَرْجِعُ إلَى عَادَتِهَا وَهُوَ مَذْهَبُ أَبِي حَنِيفَةَ وَالشَّافِعِيِّ وَالْإِمَامِ أَحْمَد ». « واتە بە پێی ئەو حەدیسە جمهوری زانایان فەتوایان داوە دەربارەی ئافرەتێ كە توشی خوێنی نەخۆشی هاتبێ‌‌و ماوەی بێ نوێژیەكەی زانراوبێ، ئەویش ئەوەیە ئافرەتەكە بۆ دیاریكردنی ماوەی بێ نوێژیەكەی دەبێ پەنا بەرێتە بەر ماوە زانراوەكەی خۆی‌و بیكاتە پێوەرو مەرجەعێك بۆ خۆی.... ».
حاڵەتی دووەم: ئەوەیە كە بەردەوام خوێنی لێ‌ بێت و لە پێشیشدا ڕۆژانێكی زانراوی نەبووە بۆ دیاری كردنی ماوەی بێ نوێژیەكەی، یان هەیبووە بەڵام لە یادی نەماوە، وە یان هەر بە نەخۆشیەوە باڵغ بوبێ، وە ناتوانێ خوێنی حەیزو نەخۆشی جیابكاتەوە لە یەك ، ئەوا لەم حاڵەتەدا حەیزەكەی شەش ڕۆژ یان حەوت ڕۆژی بۆ دادەنرێت لە مانگێكەدا وەكو عادەتی زۆر بەی ئافرەتانە، وە ڕۆژانی تریشی هەمووی بە نەخۆشی بۆ دادەنرێت.
[بەڵگەش بۆ ئەوە: ]
« حَمْنَةَ بِنْتِ جَحْشٍ » دەفەرموێ: توشی خوێنی نەخۆشی هاتم زۆر بەتوندی، هاتمە لای پێغەمبەر«صلى الله عليه وسلم» لەو بارەوە پرسیاری لێ یبكەم، بینیم لەماڵی زەینەبی كچی جەحشی خوشكم بوو، وتم ئەی پێغەمبەری خوا «صلى الله عليه وسلم» توشی خوێنی نەخۆشی بووم زۆر بەسەختی، چ دەفەرمووێ، لەكاتێكدا ئەو خوێنە نایەڵێ نوێژ بكەم‌و ڕۆژو بگرم؟
پێغەمبەر«صلى الله عليه وسلم» فەرمووێ: « فَقَالَ أَنْعَتُ لَكِ الْكُرْسُفَ فَإِنَّهُ يُذْهِبُ الدَّمَ ».واتە« پارچە لۆكەیەك هەڵگرە‌و لە دامێنتی دانێ، خوێنەكە لا دەبات ».
وتی: خوێنەكە لەوە زیاترو سەخت ترە بەلۆكە بگیرسێتەوە. فەرمووی: «فَاتَّخِذِي ثَوْبًا ». واتە « بەپەڕۆیەك توند بیبەستە ».
وتی: زۆر لەوە زیاترە بە پەڕۆ بوەستێتەوە، چونكە بەخوڕپێیدا دێتە خوارێ.
ئەو جا پێغەمبەر«صلى الله عليه وسلم» فەرمووی: « سَآمُرُكِ بِأَمْرَيْنِ أَيَّهُمَا فَعَلْتِ أَجْزَأَ عَنْكِ مِنْ الْآخَرِ وَإِنْ قَوِيتِ عَلَيْهِمَا فَأَنْتِ أَعْلَمُ». واتە « فەرمانت پێ‌ دەكەم بە دوو شت ، هەر كامیان بكەیت ، ئەوە ئەوی ترت لە سەر دەكەوێت ، جا ئەگەر توانای هەردووكیانت بوو ئەوە خۆت دەزانیت ».
پاشان پێغەمبەر«صلى الله عليه وسلم» پێی فەرموو: «إِنَّمَا هَذِهِ رَكْضَةٌ مِنْ رَكَضَاتِ الشَّيْطَانِ فَتَحَيَّضِي سِتَّةَ أَيَّامٍ أَوْ سَبْعَةَ أَيَّامٍ فِي عِلْمِ اللَّهِ ثُمَّ اغْتَسِلِي حَتَّى إِذَا رَأَيْتِ أَنَّكِ قَدْ طَهُرْتِ وَاسْتَنْقَأْتِ فَصَلِّي ثَلَاثًا وَعِشْرِينَ لَيْلَةً أَوْ أَرْبَعًا وَعِشْرِينَ لَيْلَةً وَأَيَّامَهَا وَصُومِي فَإِنَّ ذَلِكَ يَجْزِيكِ وَكَذَلِكَ فَافْعَلِي فِي كُلِّ شَهْرٍ كَمَا تَحِيضُ النِّسَاءُ وَكَمَا يَطْهُرْنَ مِيقَاتُ حَيْضِهِنَّ وَطُهْرِهِنَّ وَإِنْ قَوِيتِ عَلَى أَنْ تُؤَخِّرِي الظُّهْرَ وَتُعَجِّلِي الْعَصْرَ فَتَغْتَسِلِينَ وَتَجْمَعِينَ بَيْنَ الصَّلَاتَيْنِ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ وَتُؤَخِّرِينَ الْمَغْرِبَ وَتُعَجِّلِينَ الْعِشَاءَ ثُمَّ تَغْتَسِلِينَ وَتَجْمَعِينَ بَيْنَ الصَّلَاتَيْنِ فَافْعَلِي وَتَغْتَسِلِينَ مَعَ الْفَجْرِ فَافْعَلِي وَصُومِي إِنْ قَدِرْتِ عَلَى ذَلِكَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَهَذَا أَعْجَبُ الْأَمْرَيْنِ إِلَيَّ».(2) واتە « ئائەو حاڵەتەی تۆ ئازارێكە لە ئازاەكانی شەیتان، جا شەش ڕۆژ تا حەوت ڕۆژ بە حەیز دەژمێریت لە زانستی خوا دا ، پاشان خۆت بشۆ ، تا ئەگەر بینیت كەوا پاك وتەمیز بویتەوە ، ئەوە بیست وچوار شەو یان بیست وسێ‌ شەو بە ڕۆژەكانیەوە نوێژ بكە و ڕۆژوو بگرە ، ئەوە ئیتر لە سەرت دەكەوێت ، وە هەروەها بەم شێوەیە بكە لە هەموو مانگێكدا ، وەكو ئافرەتان چۆن تووشی حەیز دەبن ، وە چی كاتیش پاك دەبنەوە ، بە كاتی حەیز و پاكێتی ئەوان ، وە ئەگەر هێز وتوانات هەبێت لە سەر ئەوەی نوێژی نیوەڕۆ دوا بخەیت ونوێژی عەسریش پێش بخەیت وخۆت بشۆیت ، پاشان نوێژی نیوەڕۆ و عەسر پێكەوە بكەیت ، پاشان مەغریب دوا بخەیت و عیشایش پێش بخەیت و خۆت بشۆیت ، پاشان هەردوو نوێژەكە پێكەوە بكەیت ، ئەوە بیكە و خۆتیش لە گەڵا نوێژی بەیانیدا بشۆریت ونوێژ بكەیت ، ئەوە وا بكە و نوێژ بكە و ڕۆژوویش بگرە ئەگەر توانات لە سەری هەبوو . وە پێغەمبەری خوا «صلى الله عليه وسلم» فەرمووی: وە ئەمەی دواییانم پێ خۆشترە»
ئەوەی كە «حدیپ»ەكە باسی دەكات مەبەست پێی ئافرەتێكە هەر لەسەرەتای كەوتنە سەر خوێنی لەم حاڵەتەدا بووە‌و، لەپێش ئەم حاڵەتەش ڕۆژانێكی زانراوی نەبووە، تاوەكو بزانێ پێشتر لەمانگێكدا چەندێ لە بێ نوێژی دا دەمایەوە، وە ناشتوانێ خوێنی حەیزەكەی لە خوێنی نەخۆشی جیا بكاتەوە، ئەوە پێغەمبەر«صلى الله عليه وسلم»كاری ئەم ئافرەتەی گێڕاوەتەوە بۆ عورف و عادەت‌و حاڵی زۆربەی ئافرەتان كە شەش تا حەوت ڕۆژ بە ماوەی بێ نوێژی دادەنرێ .
حاڵەتی سێیەم: ئەوەیە ئافرەتەكە هەر لەسەرەتاوە عادەتێكی نەبووە لەسەری بڕوات ‌و كاری پێ كردبێ، بەڵام بتوانێ خوێنی بێ نوێژی لە خوێنی نەخۆشی جیابكاتەوە، بە پێی ڕەنگەكانیان كە پێشتر ئاماژەمان پێكرد، ئەوا لەم حاڵەتەدا كار بەجیاكردنەوەكەی خۆی دەكات.
بەڵگەش بۆ ئەوە:
« فَاطِمَةَ بِنْتِ أَبِي حُبَيْشٍ»كاتێ توشی خوێنی نەخۆشی بوو، پێغەمبەر«صلى الله عليه وسلم» پێی فەرموو: « إِذَا كَانَ دَمُ الْحَيْضَةِ فَإِنَّهُ أَسْوَدُ يُعْرَفُ فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ فَأَمْسِكِي عَنْ الصَّلَاةِ فَإِذَا كَانَ الْآخَرُ فَتَوَضَّئِي وَصَلِّي فَإِنَّمَا هُوَ عِرْقٌ».(3) واتە « ئەگەر خوێنەكە خوێنی بێ نوێژی بێ، ئەوا ڕەنگەكەی مەیلەو ڕەشە‌و دەناسرێ، ئەگەر ئەو خوێنە بوو ئەوە لە ماوەی كەوتنە سەر ئەو خوێنە واز لە نوێژكردن بهێنە، بەڵام ئەگەر خوێنەكەی تریان بوو ، ئەوا دەستنوێژبگرەو نوێژبكە چونكە ئەوە خوێنی دەمارە نەك خوێنی بێ نوێژی»
ئیمامی « الشوكانی» لە « نیل الأوطار1 / 341» دا دەفەرموێ:« والحديث فيه دلالة على أنه يعتبر التمييز بصفة الدم فإذا كان متصفا بصفة السواد فهو حيض وإلا فهو استحاضة». واتە« ئەم فەرموودەیە دەبێتە بەڵگە بۆ ئەوەی كە ڕەنگی خوێنەكە گرنگە بۆ جیاكردنەوەو ناسینەوەی، جا ئەگەر خوێنەكە شێوەی رەشی لە خۆگرت ئەوە خوێنی بێ نوێژیە، ئەگەر نا ئەوە خوێنی نەخۆشیە».
ڕەشیەتی ڕەنگی خوێنەكە كاتێك دەكرێتە پێوەر‌و نیشانە بۆ ناسینەوەی خوێنی بێ نوێژی، كە ئەو خوێنە تێكەڵ بووبێ لەگەڵ خوێنی نەخۆشی، واتە هەركاتێك ئافرەتێك توشی خوێنی نەخۆشی هاتبوو، وەلەو ماوەیەشدا كەوتە بێ نوێژیەوە ئەوە دەتوانێ ڕۆژانی حەیزەكەی بە ڕەنگی خوێنەكە دیاری بكات، هەتا ڕەنگەكەی مەیلەو ڕەش بێ ئەوە حەیزە، كەی ڕەنگی ڕەشیەكەی نەما ئەوە خوێنی نوخۆشییە.(4) .
======================
(1) صحيح: سنن أبي داود  - كتاب الطهارة - باب في المرأة تستحاض  - حديث : ‏243‏. السنن المأثورة للشافعي  - باب ما جاء في الصلاة على الراحلةحديث : ‏132‏. مشكل الآثار للطحاوي  - باب بيان مشكل ما روي عن رسول الله صلى الله عليه حديث : ‏2288‏. مسند أحمد بن حنبل  - مسند الأنصار- مسند النساء -  حديث أم سلمة زوج النبي صلى الله عليه وسلم-حديث : ‏26126‏. المعجم الكبير للطبراني  - باب الياء- ما أسندت أم سلمة -  سليمان بن يسار -حديث : ‏19455‏. قال الشيخ الألباني :إسناده صحيح على شرط الشيخين: أنظر صحيح أبي داود - (2 / 31/ 265).
(2)حسن: سنن أبي داود  - كتاب الطهارة- باب من قال إذا أقبلت الحيضة تدع الصلاة - حديث : ‏251‏. سنن ابن ماجه  - كتاب الطهارة وسننها- أبواب التيمم -  باب ما جاء في المستحاضة التي قد عدت أيام أقرائها حديث: ‏619‏. المستدرك على الصحيحين للحاكم  - كتاب الطهارة- وأما حديث عائشة - حديث :‏566‏. معرفة السنن والآثار للبيهقي  - كتاب الحيض-باب المبتدأة  - حديث : ‏569‏. السنن الكبرى للبيهقي- كتاب الطهارة-كتاب الحيض -  باب المبتدئة لا تميز بين الدمين-حديث : ‏1488‏. وقال الشيخ الألباني : حديث حسن  انظر حديث رقم : 1510 في صحيح الجامع.   
(3) حسن سنن أبي داود  - كتاب الطهارة - باب من قال إذا أقبلت الحيضة تدع الصلاة - حديث : ‏250‏. المستدرك على الصحيحين للحاكم  - كتاب الطهارة - وأما حديث عائشة - حديث : ‏569‏. ‏. وقال الشيخ الألباني : حديث حسن  انظر إرواء الغليل(1/ 223/ 204).
(4) تمام المنة 136.