باسی چوارەم : هەڵوێستی خەڵك لە ئاست كوشتنی حوسەین(1)
بێگومان كوشتنی حوسەین رضي الله عنه لەو موسیبەتە گەورانەیە كە بەسەر موسڵماناندا هات، چونكە سەر زەوی كچەزای پەیامبەرێكی تری تێدا نەبوو جگە لەو نەبێ و بە مەزڵومیش كوژرا -خوا لە خۆیی و ئال و بەیتەكەی ڕازی بێ-، هەر بۆیە كوشتنەكەی بە نیسبەت موسڵمانانی سەر زەویەوە موسیبەتێكی زۆر گەورە بوو و بۆ خۆیشی شەهیدی و ڕیزلێگرتن و پلە بەرزكردنەوە و نزیك بوونەوەبوو لە خوا، كە هەڵی بژارد بۆ ئاخیرەت و نازو نیعمەتی ئەو بەهەشتە لە جیاتی ئەم دونیا سەخت و ناڕەحەتە.
هەروەها ئەڵێین: خۆزگە دەرنەچووبایە، بۆ ئەو مەبەستەش زۆرێك هاوەڵە بەڕێزەكان ڕێگریان لێكرد، ئەم دەرچوونەی وای لەو زۆردار و زاڵمانە كرد دەستیان بچێتە خوێنی كچەزاكەی پەیامبەری خوا صلى الله عليه وسلم و پاشانیش بە مەزڵومی شەهیدی بكەن، بەڕاستی ئەوەندە شت لە كوشتنەكەی كەوتەوە كە ئەگەر لە شارەكەی خۆی دەرنەچوایە ئەوانە ڕوی نەدەدا.
بەڵام كاری خوایە جل جلالە، هەر چییەك خوا تەقدیری بكا ئەبێ و با خەڵكیش نەیەوێ.
دوای ئەوساش كوشتنی حوسەین لە كوشتنی پەیامبەران مەزن تر نییە، ئەوەتا پەیامبەر یەحیا سەلات و سەلامی خوای لەسەر، سەریان بڕی و هێنایان كردیان بە مارەیی ئافرەتێكی داوێن پیس، هەروەها زەكەریا هەر بەكوشتن چوو و عومەر و عوسمان و عەلیش هەر هەموویان بە كوشتن ڕۆیشتن، ئەمانە هەموویان لە حوسەین باشترن خوا لەوان و لە ئەمیش ڕازی بێ، هەر بۆیە جائیز نییە مرۆڤ كاتێك یادی كوشتنی حوسەین بكات دەست بكات بە لە خۆدان ودەم وچاو ڕنین وئەوانە، هەموو ئەمانە لەشەرعدا نەهی لێكراوە، ئەوەتا پەیامبەری خوا صلى الله عليه وسلم دەفەرموێت: ((لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَطَمَ الخُدُودَ وَ شَقَّ الجُيُوبَ))(2 )، واتە: (لە ئێمە نییە ئەوەی لە گۆنایی دەدا و سنگی دەدرێ).
هەروەها دەفەرموێ:((أَنَا بَرِيءٌ مِنَ الصَّالِقَةِ وَالحَالِقَةِ وَالشَّاقَّةِ)) ( 3)، واتە: (من بەریم لەو ئافرەتەی شیوەن دەكا و لەوەی قژی دادەڕنێ و لەوەی لە سنگی دەدا ودایدەڕنێ ).
الصالقة: ئەو ئافرەتەیە بە دەنگی بەرز دەگری و شیوەن دەكا.
الحالقة: ئەو ئافرەتەیە قژی دادەڕنێ.
الشاقة: ئەو ئافرەتەیە لە سنگی دەدا و دایدەڕنێ.
هەروەها پەیامبەری خوا صلى الله عليه وسلم دەفەرموێت: ((إِنَّ النَّائِحَةَ إِذَا لَمْ تَتُبْ فَإِنَّهَا تُلْبَسُ يَوْمَ القِيَامَةِ دِرْعًا مِنْ جَرَبٍ وَسِرْبَالًا مِنْ قَطِرَانٍ))( 4). واتە: (ئەگەر شیوەنكەر تەوبە نەكات، ئەوا لە ڕۆژی قیامەتدا قەمیسێكی گەڕی و خوریان و پۆشاكێكی قەترانی دەكرێتە بەری).
بۆیە پێویستە لەسەر موسڵمان ئەگەر موسیبەتێكی ئاوها ڕویدا، ئەوە بڵێت كە خوای پایەبەرز فەرموویەتی:[ الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ]{البقرة: 156}. واتە: (ئەوانەی كە هەركات تووشی بەڵا و موسیبەتێك دەبن، دەڵێن:[إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ] ئێمە هەر هی خواین و سەرەنجامیشمان هەر بۆ لای ویە ).
هەڵوێستی خەڵك لە كوشتنی حوسەین:
خەڵك لە كوشتنی حوسەین دەبنەوە سێ كۆمەڵەوە:
كۆمەڵەی یەكەم: وا دەبینن كوشتنی حوسەین هەق بووە، چونكە خروجی لە پێشەوای موسڵمانان كردووە و ویستوویەتی كۆكی و تەبایی موسڵمانان تێك بدا(5 ). هەروەها ئەڵێین پەیامبەری خوا صلى الله عليه وسلم فەرموویەتی: ((هەركەس هات و ئێوەش پێشەوایەكی خۆتان هەبوو كاروباری بەڕیوە دەبردن، جا ویستی كۆمەڵەكەتان تێك بشكێنێ، هەركەسێك بووە بیكوژن، كائنا من كان))(6 ). جا حوسەینیش ویستوویەتی كۆمەڵی موسڵمانان تێكدا و پەیامبەریش صلى الله عليه وسلم دەفەرموێت: ((اقتلوە كائنا من كان)) بۆیە كوشتنەكەی ڕاستە، ئەمەش ووتەی (ناصبیەكانە)(7 )، كە ڕقیان لە حوسەینی كوڕی عەلی كوڕی ئەبو تالبە -ڕەزای خوا لە خۆیی و لە بابی بێ-.
كۆمەڵەی دووەم: ئەڵێن: حوسەین ئەو ئیمامەیە كە گوێڕایەڵی واجب بووە و پێویست بوو كارەكە تەسلیم بەم بكرایە. ئەمەش قسەی شیعەكانە.
كۆمەڵەی سێیەم: كە ووتەی ئەهلی سوننەت و جەماعەتە، ئەڵێن: بە مەزڵومی كوژراوە، بەڵام كاربەدەست نەبووە واتە ئیمام نەبووە، وەكو خارجیەكیش نەكوژراوە، بەڵكو بە مەزڵومی كوشتیان و شەهیدیان كرد هەروەكو پەیامبەر صلى الله عليه وسلم دەفەرموێ: (حەسەن و حوسەین گەورەی گەنجانی بەهەشتن)(8 ). هەروەك ویستیشی بگەڕێتەوە، یان بڕوات بۆلای یەزید لە شام، بەڵام ئەوەبو ڕێگریان لێكرد و وازیان لێ نەهێنا هەتا نەبێتە دیلی ژێر دەستی كوڕەكەی زیاد.
دوو بیدعەی تازە داهێنراو :
شیخ الاسلام ئیبن تەیمیە دەڵێ: (دوای كوشتنی حوسەین خەڵك دوو بیدعەیان داهێنا:
یەكەمیان: بیدعەی غەمباری و شیوەنكردن لە ڕۆژی عاشورادا، بە لە گۆنا دان و هاواركردن و گریان و تینویەتی و خوێندنەوەی شیوەننامە و لاواندنەوە، كە ئەمانە سەردەكێشێ بۆ جنێو و نەفرەتكردن لە پێشینیان و تاوانباركردنی خەڵكانێكی بێ تاوان تەنانەت جنێو بە (پێشكەوتووە یەكەمەكان) (السابقون ألأولون) دەدرێت، هەروەها سەرگوزەشتەی كوشتنەكەی دەخوێنرێتەوە كە زۆربەی درۆ و دەلەسەیە، جا ئەو كەسەی كە ئەم كارەی داهێناوە مەبەستی كردنەوەی دەرگای ئاشوب و بەش بەش كردنی ئوممەت بووە، وەگەرنا مانای چییە ئەم یادە هەموو ساڵێك دووبارە بكرێتەوە و خوێن بڕێژرێ و ڕابردو گەورە بكرێتەوە خۆ پێوەی پەیوەست بكرێ و باوش بكرێتە گۆڕەكان).
دووەمیان: بیدعەی خۆشی و شادی و دابەشكردنی شیرینی و بەخشین بە منداڵ و خێزان لە ڕۆژی كوشتنی حوسەیندا.
لە كوفەدا خەڵكانێك هەبوون لایەنگری ئال و بەیت بوون لە سەروی هەموویانەوە موختاری كوڕی ئەبو عوبەیدی موتەنەبیئی درۆزن لەگەڵ خەڵكانێكی تردا كە ڕقیان لە ئال و بەیت بوو لە سەروی هەموویانەوە حەجاجی كوڕی یوسفی سەقەفی، جا بیدعە بە بیدعە چارەسەر ناكرێ بەڵكو بە بەرپاكردنی سوننەتی پەیامبەر دەبێت صلى الله عليه وسلم هەروەك خوای باڵا دەفەرموێ:[الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ]{البقرة156}(9 ).
بابەتی ئایندە [باسی پێنجەم: هەڵوێستی ئەهلی سوننەت لە ئاست یەزیدی كوڕی موعاویە]چاوەڕوان بن إن شاء الله
*****************************************
(1) شیخ الاسلام ئیبن تەیمیە -بە ڕەحمەت بێ- لەبارەی بكوژانی حوسەینەوە ئەڵێ: ئەوەشی حوسەینی كوشت، یا هاوكاری كرد، یا ڕازی بوو بەكوشتنی، لە عنەتی خوا و مەلائیكەت و هەموو خەڵكی لێبێ. ئەوە ئیبت تەیمیە كە ئەهلی بیدەع بە تایبەت ڕافیزە زۆر زۆر ڕقیان لێیەتی، وا دەزانن ڕقی لە ئال و بەیت بووە، بەڵام بەڕاستی ئەوە نیشانەی جەهلیانە بە شخ الاسلام، هەر لە كۆنیشەوە وتراوە: الناس أعدا‌ء ما جهلوا، خەڵك دوژمنی هەر شتێكن نەیناس و شارەزای نەبن و پەیان پێ نەبردبێت. (وەرگێڕ).
(2) (صحيح البخاري) كتاب الجنائز، باب ليس منا من شق الجيوب حديث (1294). و (صحيح مسلم) كتاب الايمان، باب تحريم ضرب الخدود (103).
(3) (صحيح البخاري (كتاب الجنائز، باب ما ينهى من الحلق عند المصيبة (1296). و(صحيح مسلم)كتاب الايمان، باب تحريم ضرب الخدود وشق الجيوب والدعاء بدعوى الجاهلية، حديث رقم (140/167).
(4) (صحيح البخاري) كتاب الجنائز، باب ما ينهى من الحلق عند المصيبة (1296). و(صحيح مسلم)كتاب الايمان، باب تحريم ضرب الخدود وشق الجيوب والدعاء بدعوى الجاهلية، حديث رقم (140/167).
(5) عەرەبیەكەی ((وأردا أن یشق عصا المسلمین)) مەبەست پێی:اجتماعهم وائتلافهم. انظر مختار الصحاح باب (ع ص ا). هەندێك بە (دار) تەرجومەی دەكەن، لە ڕاستیدا ئەگەر هەر ڕاستیش بێ لە ڕوی زمانەوانیەوە وەربگێڕدرێ، دەبێت بگوترێت (گۆچان) نەك (دار)، لەبەر: یەكەم/ خۆی بەو مانایە دیت. دووەم/كنایەیە بۆ شكاندنی ئەو گۆچانەی كە موسڵمانان پێی وەستاون. كە گۆچانی تەبایی و كۆك بوونە. والله أعلم وهو الموفق. (وەرگێڕ)
(6) (صحيح مسلم)كتاب الامارة، باب حكم من فرق أمر المسلمين وهو مجتمع، حديث رقم (1852).
(7) الناصبة: ئەوانەن كە ڕقیان لە عەلی و خانەوادەكەیەتی.
(8)(أخرجه الترمذي ) كتاب المناقب، باب مناقب الحسن والحسين حديث (3768).
(9)(منهاج السنة) (5/554-555) بتصرف.
