سورەتى ( البَقرة )
1. ئەم سورەتە ناو نراوە سورەتى ( البَقرة ).(1)
ئەبو مەسعود عوقبەی کوڕی عامر رضي الله عنه گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەر صلَّى الله عليه وسلَّمَ فەرمووی : ((مَن قرَأ بالآيتَينِ مِن آخِرِ سورةِ البَقرةِ في ليلةٍ كفَتاه)) (2).
واتە : هەر کەسێک لەشەودا دوو ئایەتی کۆتایی سوڕەی بەقەڕە بخوێنێت بەسیەتی .
2. وەناوی سورەتى (البَقرة)و ( آل عِمران )، نراوە (الزَّهراوين) (3)
ئەبو ئومامەی باهلی رضي الله عنه، دەڵێت : گوێم لەپێغەمبەر خوا صلَّى الله عليه وسلَّمَ دەیفەرموو : ((اقْرَؤوا القرآنَ؛ فإنَّه يأتي يومَ القيامةِ شَفيعًا لأصحابه، اقرَؤوا الزَّهرَاوَيْنِ (4): البقرةَ، وسورةَ آلِ عمرانَ.)) (5).
واتە : قورئان بخوێنن ، چونکە قورئان لەڕۆژی دویدا دێت ودەبێته شەفاعەت کار بۆ هاوەڵەکانی ، و(الزَّهراوين) واتە : سورەتى (البَقرة)و ( آل عِمران) بخوێنن .

فەزائیلی ئەم سورەتەو تایبەت مەندیەکانی :
ئەم سوڕەتە چەند فەزائیلێکی هەیە ، لەوانە :
1. شەیتان وەدەر دەنێت لەو ماڵەی کەتێیدا دەخوێندرێت ، 
ئەبو هوڕەیرە رضي الله عنه، دەڵێت : پێغەمبەری خوا صلَّى الله عليه وسلَّمَ فەرمووی : ((لا تَجْعَلوا بُيوتَكم مقابرَ؛ إنَّ الشيطانَ ينفِرُ من البيتِ الذي تُقرأ فيه سورةُ البَقرة )) (6)
واتە : ماڵەکانتان مەکەن بەگۆڕستان ، بەڕاستی شەیتان لەماڵێک ڕا دەکات کەسورەتى بەقەرەی تێدا دەخوێندرێت .
2. سورەتى (البَقرة) و (آلَ عمران) لەڕۆژی دواییدا بەرگری لەو کەسانە دەکەن کەدەیخوێنن ، ودەبنە هۆی بەرەکەت بۆ ئەو کەسەی کەدەیخوێنێت وکاری پێ دەکات .
ئەبو ئومامەی باهلی رضي الله عنه، دەڵێت : گوێم لەپێغەمبەر خوا صلَّى الله عليه وسلَّمَ دەیفەرموو : ((اقْرَؤوا القرآنَ؛ فإنَّه يأتي يومَ القيامةِ شَفيعًا لأصحابه، اقرَؤوا الزَّهرَاوَين: البقرةَ، وسورةَ آلِ عمرانَ؛ فإنَّهما تأتِيان يومَ القِيامةِ كأنَّهما غَمامتانِ (7)، أو كأنَّهما غَيايتانِ (8)، أو كأنهما فِرْقانِ(9) من طَيرٍ صوافَّ (10)، تُحاجَّان عن أصحابِهما، اقرَؤوا سورةَ البقرةِ؛ فإنَّ أَخْذَها بَركةٌ، وتركَها حَسرةٌ، ولا يستطيعُها البَطَلَةُ))،
واتە : قورئان بخوێنن ، چونکە قورئان لەڕۆژی دوایدا دێت ودەبێته شەفاعەت کار بۆ هاوەڵەکانی ، و(الزَّهراوين) واتە : سورەتى (البَقرة)و ( آل عِمران) بخوێنن وەکو دوو پەڵە هەور وایە ، یاخود وەک كۆمەڵە کەسێک وایە ، پارێزگاری لەخاوەنەکەیان دەکەن . 
وەهەميشه سورەتى بەقەره بخوێنن چونكه خوێندنى ئەو سورەته مايەى فەڕو پيته و وازهێنانيشى مايەى پەشيمانى و داخ و حەسرەت و خەفەته وه هەرگيز جادوو بازه كانيش دەرەقەتى ئەوجێگايه نايەن و پێی ناوێرن كەئەوى تێدا خوێنرابێت.
وە معاويةُ ابن سلام -یەکێک لەپیاوانی گێڕەرەوەی فەرمووەکە دەڵێت -: بلغَني أنَّ البطلَةَ السَّحرةُ .
واتە : پێم گەیشتووە کەمەبەست لە (البطلَةَ) ساحیرەکانە .
3. هاوەڵان رضي الله عنهم خوێنەری ئەم دوو سورەتەیان بەگەوره دەزانی ، ئەنەس رضي الله عنه، دەڵێت : ((كان الرجلُ إذا قرَأَ البَقرة وآل عمران، جَدَّ فينا- يعني: عظُم- وفي رواية: يُعَدُّ فينا عَظيمًا، وفي أخرى: عُدَّ فينا ذا شأنٍ)). (11)
واتە : کاتێ کەسێک سورەتى (البَقرة)و ( آل عِمران) بخوێندایه چالاک دەبوو لەنێوماندا ، واتە : گەورە دەبوو ، ولەڕیوایەتێکدا هاتووە : لەناو ئێمەدا بەگەورە تەماشا دەکرا ولەڕیوایەتێکی تردا هاتووە : بەخاوەن ڕێز تەماشا دەکرا .

ڕوون کردنەوەی ( المَكِّي ) و (المَدني):
سورەتی ( البَقرة )سوڕەتێکی مەدەنیە ، و لەدوای کۆچ کردن دابەزی ، وکۆمەڵێک لەزانایانی تەفسیر کۆ دەنگیان لەم بارەیەوە نەقڵ کردووە .(12)

مەقاسید ومەبەستەکانی ئەم سوڕەتە :
لەگرنگترین ئامانج ومەبەستەکانی سورەتى ( البقرة ):
1. گرنگی دان بەلایەنی عەقیدە ، ئەم سوڕەتە زۆر لایەنی عەقیدە وبەڵگەی یەکتاپەرستی ڕوون کردۆتەوە ، وئاماژەی داوە بەنیشانە وبەڵگەکانی زیندو بوونەوە .(13)
2. ڕوون کردنەوەی چەند لایەنێکی تەشریعی ئیسلامی ، جا لەبواری عیبادەتدا بێت یاخود ئەحوال مەدەنی ، یاخود موعامەلاتی ماڵی ، یاخود حدود ، وجگە لەمانەش .(14)

مەوزوع وبابەتەکانی ئەم سوڕەتە :
لەگرنگترین ئەو بابەتانەی کەئەم سوڕەتە لەخۆی گرتووە :
1. وەسفی جۆرەکانی خەڵکی کردووە ، بەشێوەیەک کردوونی بەسێ بەشەوە ، کەبریتین لە : باوەڕدار ، وکافر ، دوو ڕوو (مونافیق) .
2. ئامۆژگاری کردنی خەڵک بەگشتی بەوەی کە تەنها عیبادەتی خودا بکەن ، لەگەڵ ئاماژەدان بەهەندێ لەنیعمەتەکانی لەسەریان کەبەڵگەیە لەسەر ئەوەی کە تەنها خودا شیاوی ئەوەیە عیبادەتی بۆ بکرێت ، لەگەڵ هۆشیار کردنەوەیان لەجێ بەجێ نەکردنی ئەم فەرمانە ، وموژدە دان بەوانەی جێ بەجێی دەکەن بە خۆش گوزەرانی ونیعمەتێک کەخودا بۆی ئامادە کردوون .
3. سەرەتای دروست بوونی مرۆڤ ، وگفتو گۆی خودا لەگەڵ فریشتەکاندا .
4. بەسەرهاتی کردنە جێنشینی ئادەم لەسەر ئەرزدا ، وبەسەرهاتەکەی لەگەڵ شەیتاندا .
5. ئاماژەدان بەگرنگترین ڕووداوەکانی بەنی ئیسرائیل .
6.  بەسەرهاتی تاقی کردنەوی ئیبڕاهیم بەچەند کەلیمەیەک ودروست کردنی کەعبەی پیرۆز لەگەڵ ئیسماعیل ی کوڕیدا ، وە وەسیەت کردنی بۆ کوڕەکانی و یەعقوب ، وئامۆژگاری یەعقوب بۆ کوڕەکانی .
7. ڕوونکردنەوەی کۆمەڵێ لەئەحکامە شەرعیەکانی تایبەت بەلایەنی عیبادات ، کەپەیوەستە بەنوێژ وسەدەقە ، وڕۆژوو ، وحەج ، وبەشێک لەموعامەلات ، وەک ڕیبا وقەڕز ، وڕەهن ، وەهەروەها بەشێک لەئەحکامەکانی خێزان ، وەک زەواج وتەڵاق وعیدە ، وجگە لەم ئەحکامانە .
8. خستنە ڕووی هەندێ لەڕوداوەکان لەزیندو کردنەوی مردووەکان ، لەوانە : (بەسەرهاتی پیاوە کوژراوەکەی بەنی ئیسرائیل ، وبەسەرهاتی ئەو کەسانەی کە لەوڵاتەکەیان دەرچوون کەژمارەیان چەندین هەزار دەبوو ، و بەسەرهاتی ئەوانەی کەلای دێیەکە تێپەڕ بوون کە خاڵی بوو وکەسی تێدا نەبوو ، و بەسەرهاتی ئیبڕاهیم عليه السَّلام لەگەڵ تەیرەکاندا ).
9. بەسەرهاتی طالوت وجالوت لەگەڵ کۆمەڵێک لەبەنی ئیسرائیل دا دوای موسا عليه السَّلام .
10. بەسەرهاتی ئەو کەسەی کەموناقەشەی لەگەڵ ئیبڕاهیم عليه السَّلام دا ، دەکرد لەبارەی خوای ئیبڕاهیمەوە .

وەرگیراوە لە (موسوعة التفسير) لە ماڵپەڕى (الدُّرر السَّنية)
 ================
 (1) يُنظر: ((نظم الدرر))   للبقاعي (1/24).     
(2) رواه البخاري (5008).
(3) يُنظر: ((نظم الدرر))   للبقاعي (1/24).  
[4] الزَّهراوان: أي   المنيرتان، واحدتهما زَهراء. ((النهاية)) لابن الأثير (2/321).
[5] رواه مسلم (804).
(6) رواه مسلم (780).
(7) الغَمامة: السَّحابة.   ((النهاية)) لابن الأثير (3/389).
(8) الغَياية: كلُّ شيءٍ   أظلَّ الإنسانَ فوق رأسه كالسَّحابة وغيرها. ((النهاية)) لابن الأثير (3/403).
(9) فِرقان:، أي:   قِطعتان، مثنَّى الفِرْق، وهو القِطعة من الشَّيء. ((كشف المشكل)) لابن الجوزي   (4/150)، ((النهاية)) لابن الأثير (3/440).      
(10) صَوافَّ: أي:   مُصطفَّة متضامَّة؛ لتظلِّل قارئها. ((كشف المشكل)) لابن الجوزي (4/150).
(11) رواه أحمد (3/120)   (12236)، وابن حبَّان (3/19) (744).      صحَّح إسنادَه ابن   تَيميَّة في ((الصارم المسلول)) (2/241)، وقال ابن كثير في ((البداية والنهاية)) (6/179):   على شرْط الشيخين، وصحَّحه الألباني في ((صحيح الموارد)) (1268).  
(12) نقَل الإجماعَ على   ذلك: ابنُ تيميَّة في ((مجموع الفتاوى)) (17/193)، وابنُ كثير في ((تفسيره))   (1/155)، والشِّنقيطي في ((العذب النمير)) (2/362).
 (13) يُنظر: ((نظم الدرر))   للبقاعي (1/55).
(14) يُنظر: ((تفسير ابن   عاشور)) (1/203).

وەرگیراوە لە (موسوعة التفسير) لە ماڵپەڕى (الدُّرر السَّنية)