سورەتى (الأعرافِ)
بەروار: 2020/06/27سەردارن: 1011نوسەر: ستافی ماڵپەڕ

ناوی سوڕەت (الأعرافِ)
ناوی ئەم سوڕەتە نراوە بە سورەتى (الأعرافِ)(1): 
هەروەک عائشە خوای لێ ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : ((أنَّ رَسولَ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسَلَّم قَرَأَ في صلاةِ الـمَغرِبِ بسورةِ الأعرافِ؛ فَرَّقَها في رَكعتَينِ)) (2).
واتە : پێغەمبەری خوا صلَّى اللهُ عليه وسَلَّم لەنوێژی مەغریب دا و لەهەردوو ڕکاتەکەدا سورەتى (الأعرافِ) خوێند .
وە زەیدی کوڕی سابت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : بەمەڕوانی کوڕی حەکەمی گوتووە : ((ما لي أَراكَ تَقرَأُ في المَغرِبِ بِقِصارِ السُّوَرِ، وقد رأيتُ رَسُولَ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسَلَّم يقرأُ فيها بأطوَلِ الطُّولَيَينِ؟ قال مروانُ: قُلتُ: يا أبا عبدِ اللهِ، ما أطَولُ الطُّولَيَينِ؟ قال: الأعرافُ)) (3).
واتە : یانی چی من تۆ دەبینم لەنوێژی مەغریب دا سوڕەتە کورتەکان دەخوێنی ، لەکاتێکدا من پێغەمبەری خوام صلَّى اللهُ عليه وسَلَّم دەبینی لەنوێژی مەغریب دا سورەتە هەرە درێژەکەی دەخوێند ؟!
مەڕوانیش دەڵێت : گوتم : ئەی باوکی عبدالله سورەتە هەرە درێژەکان کامەیە ؟
گوتی : سورەتى (الأعرافِ).
ڕونکردنەوەی ( المكي ) و ( المدني ):
سورەتى ( الأعرافِ )سوڕەتێکی مەکیە (4) ؛ وە زیاد لەیەکێک لەزانایان کۆدەنگی لەم بارەیەوە نەقڵ کردووە(5).
مەقاسید ومەبەستەکانی ئەم سوڕەتە :
لەگرنگترین مەقاسید ومەبەستەکانی ئەم سوڕەتە :
1. دڵ دانەوەی پێغەمبەرە صلَّى اللهُ عليه وسَلَّم لەوەی کە بێباوەڕەکان بەدرۆیان دەزانی (6).
2. وەهەروەها ئاگادار کردنەوی ئەو کەسانەی کەپشتیان کرد لەوەی کەلەسوڕەتەکانی ڕابردوودا هاتبوو (7).
مەوزوع وبابەتەکانی ئەم سوڕەتە :
لەگرنگترین مەوزوع وبابەتەکانی ئەم سوڕەتە:
1. ئاماژەدان بەگەورەیی قورئانی پیرۆز .
2. ڕێگری کردن لەوەی هاوبەش بۆ خودا بڕیار بدرێت ، وئاگادار کردنەوەی هاوبەش بڕیار دەران لەسەرەنجامی کارەکەیان لەودنیا ودواڕۆژدا ، وە وباسکردنی ئەوەی توشی هاوبەش بڕیاردەران بوو ئەوانەی کەپێغەمبەرانیان بەدرۆ دەخستەوە ، لەوەی کەتوشی خراپترین سزا دەبن لەژیانی دونیادا ، ولەوەی کەلەدواڕۆژیسدا چاوڕێیانە ، وهێنانەوەی بەڵگە لەسەر یەکتایی خودا .
3. باس کردنی وەزنی کردەوەکان لەڕۆژی دواییدا ، وبیرهێناوەی خەڵک بەنیعمەتی دروست کردنی ئەرز ، وبەخشینی خەیراتی ئەرز بەمرۆڤەکان، ونیعمەتی خودا بەسەر ئەم جۆرەوە کەدروستى کردوون وفەزڵ دانیان بەسەر دروست کراوەکانی تردا .
4. باس کردنی دروست بوونی ئادەم ، وسەژدە نەبردنی شەیتان بۆی ، وە وەسوەسە دروست کردنی بۆ ئادەم بۆ ئەوەی لەدارەکە بخوات ،وئەو دوژمنایەتیەیی کەبەرپای کرد دژی نەوەکانی ئادەم ، وئاگادار کردنەوەی مرۆڤ لەفێڵ وتەڵەکەی شەیتان لەتوش کردنیان بەکاری خراپ ودوور کەوتنەوە لەشتە پاک وچاکەکان وئەنجام دانی ئەوەی کەزیانیان پێ دەگەیەنێت لەڕۆژی دواییدا .
5. وەسف کردنی ناخۆشیەکانی ڕۆژی دوایی بەنیسبەت کەسانی ستەم کارەوە ، ڕێز گرتن لەکەسانی بەتەقوا و خواناس  .
6.  باس کردنی بەسەر هاتی ئەسحابول ئەعراف ، وبیرخستنەوەی زیندوو بوونەوە ، ونزیک بوونەوەی نیشانەکانی .
7. ڕێگری کردن لەوەی فەسادی لەئەرزدا دروست بکرێت ئەو ئەرزەی کەخودا لەپێناو مرۆڤەکاندا هێناویەتیە بوون ، وبیر خستنەوەی جوانیەتی وڕێکو پێکى ئەوشتانی کەخودا هێناویەتیە بوون .
8. باس کردنی حاڵی پێغەمبەران لەگەڵ قەومە هاوبەش بڕیاردەکانیاندا ، وەئەوەی کەتوشی بوون لەئەزیەت وکەلە ڕەقی ، سەرەتا باسی بەسەرهاتی نوح وزریانەکەی کردووە ، پاشان باسی هود ولەناو چوونی گەلی عادی کردووە ، پاشانی بەسەرهاتی ساڵح وقەومی سەمود ، پاشان لوط وگەلەکەی ، دواتر باسی شوعەیب وئەهلی مەدیەن .
9. ترساندنی ئەوانەی بێباکن لەسزای خودا ، وئاگادار کردنەوەیان بەوەی لەخۆ بای نەبن بەئیهمال کردنی خودا بۆیان ، پێش ئەوەی سزایان بۆ بێت ، هەموو ئەمانە بۆ ئەوەی واز لەکوفر وکەلە ڕەقی بێنن ؛ چونکە بەڕاستی سزای لەناکاو ودوای ئەو ئیهمال کردن دێت .
10. بەدوور ودرێژ باسکردنی موسا وفیرعەون وساحیرەکان ، وهاورن ، و هێنانی بەنی ئیسرائیل ، وباسکردنی ئایەتە ڕونکراوەکان ، وباسی خیلافەتی هارون ، ومیقاتی موسا ، وبەسەرهاتی گوێرەکەکەی سامری لەغیابی موسادا ، وگەڕانەوەی موسا بۆ ناو قەومەکەی ، وقسە کردنی لەگەڵ هارونی برایدا .
11. باسکردن وئاماژەدان بەهاتنی پێغەمبەر موحەمەد صلَّى اللهُ عليه وسَلَّم، وسیفەتی گەلەکەیی ، وڕێز وفەزڵی دینەکەی .
12. ئاماژەدان بەباس کردنی عەشیرەتەکان ، وبەسەرهاتی ( أَصحابِ السَّبْتِ ).
13. بیر خستنەوە وئامۆژگاری کردنی هاوبەش بڕیاردەران کەچۆن دینی پاکیان گۆڕی ، وشیرکیان هەڵبژارد ، ونموونەی بۆ هێناونەتەوە بەوەی کەخودا پێی بەخشیبوون لەئایەتەکان ،و شەیتان وەسوەسەی بۆ دروست کردو ، ودوور کەوتەوە لەڕێگای ڕاست .
14. وەسف کردنی حاڵی کەسانی گومڕا ، وە وەسف کردنی بەدرۆ خستنەوەیان بەوەی کەپێغەمبەران هێنابویان ، و وەسف کردنی پەرستراوەکانیان کەپێچەوانەی پەرستراوە وتەئکید کردنەوە لەوەی خودا کۆمەڵێ سیفاتی جوان وکامڵی هەیە .
15. فەرمانی خوای پەروەردگار بەپێغەمبەرەکەی صلَّى اللهُ عليه وسَلَّم وموسوڵمانان بەوەی دڵ فراون بن ، وبەردەوم بن لەدەعوە کردن ، وئاگادار کردنەوەیان لەڕێگاکانی شەیتان ، بەوەی بەردەوام خودایان لەیاد بێت لەپەنهان وئاشکرادا ، وڕوو بکەنە عیبادەت کردنی خودا .
16.  قسەکردن لەسەر ئەو پەیمانەی کەخودا لەمرۆڤی وەرگرتووە ؛ بەوەی بی پەرستن ، وهابەشی بۆ بڕیار نەدەن ، وپێداگری کردن لەسەر ئەوەی بیر بکەنەوە و تێ بفکرن لەچۆنیەتی ئاسمان وزەوی و دروست کراوەکانی ناوی .

وەرگیراوە لە (موسوعة التفسير) لە ماڵپەڕى (الدُّرر السَّنية)


[1] وجْهُ تَسمِيَتِها بهذا الاسمِ: هو ذِكْرُ لَفظِ الأعرافِ، وشأنِ أهلِ   الأعرافِ فيها دُونَ غَيرِها مِنَ السُّورِ. يُنظر: ((بصائر ذوي التمييز))   للفيروزآبادي (1/203)، ((تفسير ابن عاشور)) (8-ب/5).     
 [2] أخرجه النسائي في ((السنن الكبرى)) (991)، والطبراني في ((مسند الشاميين))   (3362)، والبيهقي في ((السنن الكبرى)) (4037).      حسَّن إسنادَه النووي في ((المجموع)) (3/383)، وابنُ الملقن في ((البدر   المنير)) (3/183)،; وقال ابنُ القيِّم في ((تهذيب السنن)) (3/109): إسنادُه صحيحٌ،   وأصلُه في الصحيح. وصحَّحه الشوكاني في ((نيل الوطار)) (2/258)، والألباني في   ((صحيح النسائي)) (990).     
 [3] أخرجه البخاري (764) وليس فيه التصريح بقراءة الأعراف، والنسائي (990)   واللفظ له.     
 [4] يُنظر: ((تفسير ابن جرير)) (10/52)، ((تفسير ابن عطية)) (2/372)،   ((تفسير الرازي)) (14/194)، ((تفسير أبي حيان)) (5/8).     
[5] ممن نقلَ الإجماعَ على ذلك الفيروزآبادي، ومحمد رشيد رضا. يُنظَر   ((بصائر ذوي التمييز)) للفيروزآبادي (1/203)، ((تفسير المنار)) لمحمد رشيد رضا   (8/260).      وقيل: إنَّها مكيَّةٌ غيرَ ثماني آياتٍ، مِن قولِه تعالى: وَاسْأَلْهُمْ إلى قَولِه تعالى: وَإِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ وقيل: إنَّها مكيَّةٌ   إلَّا خَمسَ آياتٍ، مِن قَولِه تعالى: وَاسْأَلْهُمْ عَنِ   الْقَرْيَةِ إلى آخِرِ الخَمسِ. وقيل: إنَّها مكَّيَّةٌ غيرَ ثلاثِ آياتٍ،   مِن قَولِه تعالى: وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ إلى آخِرِ   الثَّلاثِ الآياتِ. وقيل: إنَّها مكيَّةٌ إلَّا آيةً واحدةً، وهي قَولُه تعالى: وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ...إلى   آخِرِها.      يُنظر: ((تفسير الزمخشري)) (2/85)، ((تفسير القرطبي)) (7/160)، ((تفسير   البيضاوي)) (3/5)، ((تفسير الشربيني)) (1/462)، ((تفسير أبي السعود)) (3/209)،   ((تفسير الماوردي)) (2/198)، ((تفسير البغوي)) (3/213)، ((بصائر ذوي التمييز))   للفيروزآبادي (1/103).     
 [6] يُنظر: ((بصائر ذوي التمييز)) للفيروزآبادي (1/204).     
[7] يُنظر: ((نظم الدرر)) للبقاعي (7/347).