سورەتى (يُوسُفَ)
بەروار: 2020/06/27سەردارن: 1131نوسەر: ستافی ماڵپەڕ

ناوی سورەت (يُوسُفَ) (1):
عوقبەی کوڕی عامر خوای لێ رازی بێت دەڵێت : ((قُلتُ يا رَسولَ الله، أَقْرِئْنِي سُورةَ هودٍ، وسُورةَ يُوسُفَ...)) الحديثَ (2).
واتە : گوتم ئەی پێغەمبەری خوا سورەتى هود ویوسفم بەسەردا بخوێنە .
وعبداللەی کوڕی مەسعود خوای لێ رازی بێت دەڵێت : (كنتُ بحمصَ فقال لي بعضُ القومِ : اقرأْ علينا. فقرأتُ عليهم سورةَ يُوسفَ) (3).
واتە : من لەحمس بووم هەندێ لەو گەلە پێیان وتم : قورئانمان بۆ بخوێنە ، منیش سورەتى یوسفم بۆ خوێندن .
وەعەمری کوڕی مەیمون لەبەسەر هاتی شەهید بوونی عومەر کوڕی خەتاب دا گێڕاویەتیەوە و دەڵێت : (وكان أي: عُمَر إذا مَرَّ بين الصَّفَّيْنِ قال: استووا، حتى إذا لم يرَ فيهنَّ خللًا تقدَّم فكبَّر، وربما قرأ سورةَ يوسفَ، أو النَّحلِ، أو نحوَ ذلك في الركعةِ الأُولَى) (4).
واتە : عومەر کوڕی خەتاب کاتێ بەنێوان ڕیزەکانی نوێژدا تێپەڕ بوایە ، دەیگوت : ڕیزەکانتان ڕێک بکەن ، تاوەکو کاتێ هیچ خەلەلێکی نەبینایە ئەوکات دەچووە پێشەوە و (الله ٲکبر)ی دەکرد و نوێژی دادەبەست ، وزۆر جار سورەتى یوسفی دەخوێند یاخود سورەتى (نحل)یاخود هاوشێوەی ئەمانە لەڕکاتی یەکەم دا .
فەزائیل وتایبەت مەندیەکانی :
1. تەنها سوڕەتە کەتەنها باسی بەسەر هاتی یوسف عليه السلامُ دەکات ، وباسی هیچ بەسەرهاتێکی تری تێدا نی یە (5).
2. لەقورئاندا بەدوور ودرێژی باسی بەسەرهاتی هیچ کەسێک نەکراوە بەقەد بەسەرهاتی یوسف ، ئەم بەسەرهاتە درێژ ترین بەسەرهاتە (6).
ڕونکردنەوەی ( المكي ) و ( المدني ):
سورەتى یوسف سوڕەتێکی مەکیە ، وزیاد لەیەکێک لەزانایان کۆدەنگیان لەم بارەیەوە نەقڵ کردووە (7).

مەقاسید ومەبەستەکانی سورەتى یوسف :
لەگرنگترین مەقاسید ومەبەستەکانی سورەتى یوسف :
1. ڕونکردنەوەی ئەوەی سەرەنجام بۆ باوەڕدارە لەخوا ترس وئارام گرەکانە هەرچەند تاقی بکێرنەوە وتوشی ناڕەحەتی ببن (8).
2. دڵدانەوەی پێغەمبەر صلَّى الله عليه وسلَّم وهاوەڵەکانی ، وئارام کردنی دەرونیان (9).
مەوزوع وبابەتەکانی سورەتى یوسف :
لەم سوڕەتەدا بەدوور ودرێژی بەسەرهاتی یوسف لەیەک جێ دا باسکراوە ، بەبێ باسکردنی بەسەر هاتی پێغەمبەرانی تر ، ولەگرنگترین بابەتەکانی ئەم سوڕەتە کە لەسوڕەتەکانی تردا نی یە :
1. باسکردنی بەشێک لەفەزائیلی قورئانی پیرۆز ، وئیعجازی قورئانی پیرۆز لەشێوازی بەسەرهاتەکە وخستنە ڕووی .
2. خەو بینینی يوسف عليه السَّلامُ، وپیلانی براکانی ، وحەسودی بردنیان پێی .
3. دەرهێنانی یوسف لەلایەن ڕێبوارەکانەوە ، وفرۆشتنی لەلایەن ئەوانەوە ، وتاقی کردنەوەکەی لەماڵی عەزیزدا ، وخۆ عەڕز کردنی خێزانی عەزیز بۆی لەقەسڕەکەیدا، وبڵاو بوونەوەی ئەو هەواڵە ، وئەو کارەی کەخێزانی عەزیز کردی لەگەڵ ئەو ئافرەتانەدا کەسەر زەنشتیان کرد .
4. ڕوداوی چونە بەندیخانەی یوسف دوای ئەوای دەرکەوت کەبێتاوانە وپاڕانەوەی لەخودا لەبەندیخانەدا .
5. ئەو خەونەی کەمەلیکی وڵات بینی ، ولێکدانەوەی لەلایەن یوسفەوە ، وڕون بوونەوەی بێتاوانی یوسف ودەرچوونی لە سجن ، وگرتنی دەسەڵات وبەڕێز بوونی لەناو خەڵکدا .
6. بەیەک گەیشتنی یوسف بەبراکانی بەبێ ئەوەی بیناسن ، وداوای یوسف لەبراکانی بۆ جاری دووەم لەگەڵیان کۆببێتەوە ، پاشان هێشتنەوەی براکەی لەلای خۆی بەپیلانێک لەلایەن خواوە وئەو غەمبارییەی توشی باوکیان بوو دوای ئەو ڕوداوە .
7. پێک گەیشتنەوەی یوسف بەبراکانی بۆ جاری دووەم ، وئاشکرادنی خۆی ، وبیرهێنانەوەی براکانی لەو کارەی کەبەسەریان هێنا ، ولێخۆش بوونی لێیان ، پاشان فەرمانی پێکردن بگەڕێنەوە بۆلای باوکیان ، ودانی قەمیسەکەی بەسەر دەم وچاوی باوکیدا ؛ بۆ ئەوەی دووبارە چاوی بۆ بگەڕێتەوە .
8. ئامادە بونیان دوای ئەوە لەگەڵ یوسف ، وکۆ بوونەوەیان لەگەڵ باوکیان لەمیسر وڕێز گرتنی یوسف لەوان .
9. چەند تێبینیەک لەسەر ئەوەی کەلەبەسەرهاتی یوسف دا هاتووە ، خوای پەروەردگار باسی لەوە کردووە کەقورئان لەلایەن خوداوەیە ، وئەوەی کەشاهیدە لەسەر ڕاستگۆی پێغەمبەر صلَّى الله عليه وسلَّم لەوەی کە دەیگەیەنێت لەخوداوە و وەزیفەی پێغەمبەری صلَّى الله عليه وسلَّم ڕونکردۆتەوە ، وەهەروەها باسی لەمەوقیفی موشریکەکان کردووە بەرانبەر بانگەوازەکەی ، وبانگەوازی پێغەمبەر صلَّى الله عليه وسلَّم بانگەوازێکی تازە نییە ، وەسەرەنجام بۆ ئەوە و شوێنکەوتووەکانیەتی لەباوەڕداران .

وەرگیراوە لە (موسوعة التفسير) لە ماڵپەڕى (الدُّرر السَّنية)


[1] وجهُ تسميةِ هذه السورةِ بسورةِ (يوسف): اشتمالُها على قصَّتِه كلِّها، ولم تُذكَرْ قصَّتُه في غيرِها، ولم يُذكَرِ اسمُه في غيرِها إلَّا في سورةِ (الأنعام) و(غافر). يُنظر: ((بصائر ذوي التمييز)) للفيروزابادي (1/255)، ((مصاعد النظر)) للبقاعي (2/185)، ((تفسير ابن عاشور)) (12/197). 
 [2] أخرجه النسائي (953) وأحمد (17418) وابن حبان (1842) والحاكم (3988). صحَّح إسنادَه الحاكم (3988)، وجوَّد إسنادَه ابن مفلح في ((الآداب الشرعية)) (3/232) ، وصحَّحه الألباني في ((صحيح سنن النسائي)) (5454). 
 [3] أخرجه البخاري (5001)، ومسلم (801) واللفظ له. 
 [4] أخرجه البخاري (3700). 
 [5] ينظر ((تفسير ابن عاشور)) (12/197). وإذا قيل: ما الحكمةُ في عدمِ تكريرِ قِصَّةِ يُوسُفَ، وسَوقِها مَساقًا واحِدًا في موضعٍ واحدٍ دُونَ غيرِها مِنَ القصصِ؟ فالجوابُ: أنَّ قَصصَ الأنبياءِ إِنَّما كُرِّرَتْ؛ لأنَّ المقصودَ بها إفادَةُ إهلاكِ مَن كذَّبوا رُسُلَهم، والحاجةُ دَاعِيَةٌ إلى ذلك؛ لتكريرِ تكذيبِ الكفارِ لرسولِ الله، فكلَّما كذَّبوا أُنزِلت قِصَّةٌ مُنذِرةٌ بحلولِ العذابِ كما حلَّ على المكذِّبينَ، ولهذا قال تعالى فِي آياتٍ: فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الأَوَّلِينَ [الأنفال: 38] أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ [الأنعام: 6]، وقِصَّةُ يُوسُفَ لم يُقْصَدْ منها ذلك، وقيل: لأنَّها اختصَّتْ بحصولِ الفرجِ بعدَ الشِّدَّةِ بخلافِ غيرِها مِن القَصصِ، وقيل غير ذلك. يُنظر: ((الإتقان في علوم القرآن)) للسيوطي (3/231). 
 [6] يُنظر: ((تفسير ابن عاشور)) (12/197)، ((تفسير المنار)) لمحمد رشيد رضا (12/207). قال محمد رشيد رضا: (وهي أطولُ قِصَّةٍ في القرآنِ افتُتِحت بثلاثِ آياتٍ تمهيدِيَّةٍ في ذكرِ القرآنِ وحسنِ قَصَصِه، ثُمَّ كانت إلى تمامِ المائةِ في تاريخِ يُوسفَ، وخُتِمت بإحدَى عشرةَ آيَةً في الاستدلالِ بها على ما أنزلَها الله لأجلِه مِن إثباتِ رسالةِ خاتَمِ النَّبيِّينَ، وإعجازِ كتابِه، والعبرةِ العامَّةِ بقَصَصِ الرُّسلِ عليهم السَّلامُ). ((تفسير المنار)) (12/207). 
 [7] ممَّن نقَل الإجماعَ على ذلك: الخازنُ، ومجدُ الدينِ الفيروزابادي، والبقاعيُّ. يُنظر: ((تفسير الخازن)) (2/510)، ((بصائر ذوي التمييز)) للفيروزابادي (1/255)، ((مصاعد النظر)) للبقاعي (2/184). وقيل: سورةُ يوسفَ مكِّيَّةٌ إلا الثلاثَ الأُوَل منها، قال السُّيوطي: (وهو واهٍ جدًّا لا يُلتفت إليه). ((الإتقان في علوم القرآن)) (1/59). وقال محمد رشيد رضا: (وما قِيل مِن أنَّ الثَّلاثَ منها مدنِيَّاتٌ فلا تصحُّ روايتُه، ولا يظهرُ له وجهٌ، وهو يُخِلُّ بنَظْمِ الكلامِ). ((تفسير المنار)) (12/206)، وزاد بعضُهم الآيةَ السَّابعةَ من هذه السورةِ. يُنظر: ((تفسير الماوردي)) (3/5)، ((تفسير الزمخشري)) (2/440)، ((الإتقان)) للسيوطي (1/59)، ((تفسير الشوكاني)) (3/5). 
 [8] يُنظر: ((التفسير الوسيط)) لطنطاوي (7/311). 
 [9] يُنظر: ((البرهان في تناسب سور القرآن)) للغرناطي (ص: 227)، ((تفسير ابن عاشور)) (12/198)، ((التفسير الوسيط)) لطنطاوي (7/311).