چه‌ند پرسێكى له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: له باره‌ى حوكى سه‌ر فتره، وبه‌ڵگه‌كه‌ى:
پرسى دوه‌م: مه‌رجه‌كانی، وله سه‌ر كێ پێویسته؟
پرسى سێیه‌م: دانایی چیه له فه‌رزكردنی سه‌ر فتره‌دا؟
پرسى چواره‌م: ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ى پێویسته، هه‌روه‌ها له چی ده‌رده‌كرێت؟
پرسى پێنجه‌م: له باره‌ى كاتی پێویست بونی وده‌ر كردنی سه‌ر فتره‌وه:
ده‌روازه‌ى پێنجه‌م له باره‌ى زه‌كاتی سه‌ر فتره‌وه
وای پێ ئه‌ڵێن؛ چونكه به ده‌مكردنه‌وه له ڕۆژی ڕه‌مه‌زان فه‌رز ده‌بێت، وپه‌یوه‌ست نیه به ماڵه‌وه، به‌ڵكو په‌یوه‌سته به ئه‌ستۆوه، جا زه‌كاتێكه له بری ده‌رون وجه‌سته ده‌درێت.
چه‌ند پرسێكیشی له خۆ گرتوه:
پرسى یه‌كه‌م: له باره‌ى حوكى سه‌ر فتره، وبه‌ڵگه‌كه‌ى:
زه‌كاتی سه‌ر فتره پێویسته له سه‌ر هه‌مو موسڵمانێك، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عومه‌ر رضي الله عنه ئه‌ڵێ: «فَرَضَ رَسُولُ اللهِ ـ صلى الله عليه وسلم ـ زَكَاةَ الْفِطْرِ [مِنْ رَمَضَانَ]، صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ، عَلَى الْعَبْدِ وَالْحُرِّ، وَالذَّكَرِ وَالْأُنْثَى، وَالصَّغِيرِ وَالْكَبِيرِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ» «په‌یامبه‌ری خوا ـ صلى الله عليه وسلم ـ مه‌نێك خورما یا جۆ، زه‌كاتی سه‌ر فتره‌ی فه‌رز كرد له ڕه‌مه‌زان له سه‌ر كۆیله وئازاد ونێر ومێ وگچكه وگه‌وره له موسڵمانان»(1).
پرسى دوه‌م: مه‌رجه‌كانی، وله سه‌ر كێ پێویسته؟
سه‌ر فتره پێویسته له سه‌ر هه‌مو موسڵمانێكی گه‌وره وبچوك ونێر ومێ وئازاد وبه‌نده، له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عومه‌ری پێشو.
باشتریشه «يُسْتَحَبّ» له بری كۆرپه‌له ده‌ر بكرێت ئه‌گه‌ر فو كرابوه ڕوحی، واته: چوار مانگ بێت، چونكه پێشینان له بری ده‌ریان ده‌كرد(2)، وه‌ك له عوسمان وجگه له‌ویشه‌وه رضي الله عنهن چه‌سپاوه(3).
وپێویسته له بری خۆی وئه‌وه‌ى بژێوی «نفقة»ی له سه‌ریه‌تی ده‌ری بكات، له هاوسه‌ر وكه‌س، هه‌روه‌ها هی كۆیله‌ش له سه‌ر خاوه‌نه‌كه‌ى پێویسته، له‌به‌ر فه‌رموده‌ى: «لَيْسَ فِي الْعَبْدِ صَدَقَةٌ إِلَّا صَدَقَةُ الْفِطْرِ» «له كۆیله‌دا زه‌كات نیه مه‌گه‌ر سه‌ر فتره»(4). واجبیش نابێ مه‌گه‌ر له سه‌ر كه‌سێك زیاتری هه‌بێت له بژێوی خۆی وئه‌وانه‌شی خه‌رجیان له سه‌ریه‌تی له‌گه‌ڵ پێداویستیه زه‌روره‌كانی له شه‌و وڕۆژی جه‌ژندا، ئه‌وه‌نده‌ى سه‌ر فتره‌ى پێ بدات.
زه‌كاتی سه‌ر فتره‌ش پێویست نابێت مه‌گه‌ر به دو مه‌رج:
1- ئیسلامه‌تی: جا پێویست نابێت له سه‌ر بێ باوه‌ڕ.
2- زیاتری هه‌بێت له بژێوی خۆی ومنداڵه‌كانی وپێداویستیه سه‌ره‌كیه‌كانی له شه‌و وڕۆژی جه‌ژندا.
پرسى سێیه‌م: دانایی چیه له فه‌رزكردنی سه‌ر فتره‌دا؟
له‌و حیمكه‌تانه‌ى له فه‌رزێتی زه‌كاتی سه‌ر فتره‌دا هه‌یه، ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌یه:
1- پاككردنه‌وه‌ى ڕۆژوان له‌و شتانه‌ى له‌وانه‌یه له ڕۆژوه‌كه‌ى دا ڕویدا بێت، وه‌ك وته‌ى پوچ وباتلأ «اللغو» ونه‌شیاو ونا ئه‌خلاقی «الرفث».
2- بێ نیازكردنی هه‌ژاران ونه‌داران له داواكردن له ڕۆژی جه‌ژندا، ودڵخۆشكردنیان، بۆ ئه‌وه‌ی جه‌ژن ببێته ڕۆژی خۆشی بۆ سه‌رجه‌م چینه‌كانی كۆمه‌ڵگا، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عه‌بباس ـ صلى الله عليه وسلم ـ : «فَرَضَ رَسُولُ اللهِ ـ صلى الله عليه وسلم ـ زَكَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصِّيَامِ مِنَ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ، وَطُعْمَةً لِلْمَسَاكِينِ» «په‌یامبه‌ر ـ صلى الله عليه وسلم ـ زه‌كاتی سه‌ر فتره‌ى فه‌رز كرد بۆ پاككردنه‌وه‌ى ڕۆژوان له وته‌ى بێ كه‌ڵك ونا ئه‌خلاقی»(5).
3- هه‌روه‌ها ده‌رخستنی شوكرانه‌بژێری تێدایه به‌هۆی ته‌واوكردنی ڕۆژوی مانگێكی ڕه‌مه‌زان وته‌راویحه‌كه‌ى، وكردنی ئه‌و كاره خێرانه‌ى كه له‌و مانگه پیرۆزه‌دا ئاسان بوه.
پرسى چواره‌م: ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ى پێویسته، هه‌روه‌ها له چی ده‌رده‌كرێت؟
ئه‌وه‌ى پێویسته له زه‌كاتی سه‌ر فتره‌دا مه‌نێكه له‌و خواردنه‌ى باوه، له گه‌نم، یا جۆ، یا خورما، یا مێوژ، یا كه‌شك(6)، یا برنج، یا گه‌نمه‌شامی، وجگه له‌مانه‌ش، چونكه له فه‌رموده صه‌حیحه‌كانی په‌یامبه‌ردا ـ صلى الله عليه وسلم ـ ئه‌مه چه‌سپاوه، وه‌ك له فه‌رموده‌كه‌ى پێشوی ئیبن عومه‌ر دا رضي الله عنه هاتبو.
دروستیشه كۆمه‌ڵێك سه‌ر فتره‌كه‌یان بده‌ن به یه‌ك كه‌س. هه‌روه‌ها یه‌ك كه‌س بیدات به كۆمه‌ڵه كه‌سێك.
وده‌ركردنی نرخ وبه‌های خواردن له سه‌رتی ناخات، چونكه ئه‌مه پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌یه په‌یامبه‌ر ـ صلى الله عليه وسلم ـ فه‌رمانی پێكردوه، هه‌روه‌ها دژی ئیشی هاوه‌ڵانه، ئه‌وان مه‌نێك خواردنیان ده‌رده‌كرد، هه‌روه‌ها سه‌ر فتره په‌رستنێكه فه‌رزكراوه له جۆرێكی دیاری كراودا كه خواردنه، جا ده‌ركردنی له جۆرێكی به ده‌ر له‌وه‌ى دیاری كراوه له سه‌رتی ناخات.
پرسى پێنجه‌م: له باره‌ى كاتی پێویست بونی وده‌ر كردنی سه‌ر فتره‌وه:
سه‌ر فتره به ئاوابونی خۆر له شه‌وی جه‌ژندا پێویست ده‌بێت، چونكه ئیتر سه‌ری فتاره له ڕه‌مه‌زان. ده‌ركردنیشی دوو كاتی هه‌یه: كاتی كردن وباشتره‌كه، وكاتی دروستێتی. كاته چاكتره‌كه‌ش: به ده‌رچونی سپێده‌ی ڕۆژی جه‌ژن ده‌ست پێده‌كات تا تۆزێك پێش كردنی نوێژی جه‌ژن، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عومه‌ر رضي الله عنه(7): «أَنَّ النَّبِيَّ ـ صلى الله عليه وسلم ـ أَمَرَ بِزَكَاةِ الْفِطْرِ قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَى الصَّلَاةِ» «په‌یامبه‌ر فه‌رمانی كرد به ده‌ركردنی زه‌كاتی سه‌ر فتره پێش ده‌رچونی خه‌ڵك بۆ نوێژ». كاتی دروستیش: به ڕۆژێك یا دو ڕۆژ پێش جه‌ژن ده‌ست پێ ده‌كات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئیبن عومه‌ر وهاوه‌ڵانی تریش رضي الله عنه وایان ده‌كرد.
ناشبێت بخرێته دوای نوێژی جه‌ژن، ئه‌گه‌ر دوای خست ئه‌وه خێرێكه له خێره‌كان، وله سه‌ر ئه‌و دواخستنه‌ش تاوانباره، چونكه په‌یامبه‌ر ـ صلى الله عليه وسلم ـ فه‌رموی: «مَنْ أَدَّاهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ، فَهِيَ زَكَاةٌ مَقْبُولَةٌ، وَمَنْ أَدَّاهَا بَعْدَ الصَّلَاةِ، فَهِيَ صَدَقَةٌ مِنَ الصَّدَقَاتِ» «كێ پێش نوێژ ئه‌دای كرد ئه‌وا زه‌كاته‌كه‌ى لێ وه‌رگیراوه، كێش دوای نوێژ ئه‌دای كرد ئه‌وا خێرێكه له خێره‌كان»(8).
============
(1) متفق عليه: أخرجه البخاري (1503) [هذا هو لفظه]، ومسلم (984) [والزيادة له].
(2) [أخرج عبد الرزاق (5788) وابن أبي شيبة (10463، 10841) وغيرهما عن أبي قلابة قال: «كَانُوا يُعْطُونَ صَدَقَةَ الْفِطْرِ، حَتَّى يُعْطُونَ عَنِ الْحَبَلِ». وهو ممن أدرك الصحابة، وروى عنهم، وسنده صحيح].
(3) [أخرجه ابن أبي شيبة (10840) وغيره عن حميد [الطويل] عن بكر [بن عبد الله المزنيٍ]: «أَنَّ عُثْمَانَ كَانَ يُعْطِي صَدَقَةَ الْفِطْرِ عَنِ الْحَبَلِ».
تنبيه: في نسخة التي اعتمد عليها الشيخ الألباني: حميد بن بكر. ومن فطنته رضي الله عنه استشكله وحاول توجيهه في «الإرواء» (841) (3/331) ثم ضعفه، لأن حميد لم يدرك عثمان! ولم ينبه على هذا لا صاحب «التكميل» ولا صاحب «التحجيل»، والحمد لله سبحانه وتعالى وهو وحده الموفق].
(4) أخرجه مسلم (982) - 10.
(5) أخرجه أبو داود (1609)، وابن ماجه (1827)، والحاكم (1/409) وصححه، وحسنه النوي في «المجموع»، وحسنه الألباني في «صحيح ابن ماجه» (1492).
(6) الأَقِط: بریتیه له شیری وشكه‌وه‌كراوی ڕه‌ق، له شیرێك دروست ده‌كرێت كه‌ره‌كه‌ى ده‌ر كرا بێ.
(7) متفق عليه: أخرجه البخاري (1503) [بمعناه، ولفظه (1509)]، ومسلم (984).
(8) أخرجه أبو داود (1609)، وابن ماجه (1827)، عن ابن عباس رضي الله عنه، وحسَّنه الألباني «الإرواء» (843).
