چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی تێدایه:
پرسى یه‌كه‌م: پێناسه‌ی حه‌وتم وحوكمه‌كه‌ى وبه‌ڵگه‌كانی وكاته‌كه‌ی:
پرسى دوه‌م: ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی سه‌ر ده‌بڕدرێت له گوێزه‌بانه:
پرسى سێیه‌م: ناونانی منداڵ، وسه‌رتاشین، وده‌م شیرین كردن «تحنیك»ی، وبانگ دان به گوێی دا:
ده‌روازه‌ى حه‌وته‌م : له باره‌ى گوێزه‌بانه‌وه «العقيقة»
چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌كی تێدایه:
پرسى یه‌كه‌م: پێناسه‌ی حه‌وتم وحوكمه‌كه‌ى وبه‌ڵگه‌كانی وكاته‌كه‌ی:
1- پێناسه‌ی «العقيقة»:
له زماندا له «العَقَّ»ه‌وه وه‌رگیراوه، له بنه‌ڕه‌تدا به‌و قژه ده‌وترێت كه ها به سه‌ر كۆرپه‌له‌وه له كاتی له دایك بونیدا.
له شه‌رعیشدا: بریتیه له‌وه‌ى بۆ تازه له دایك بو له ڕۆژی حه‌وته‌م سه‌ر ده‌بڕدرێت له كاتی سه‌رتاشینیدا. ئه‌مه‌ش مافی منداڵه له سه‌ر دایك وباوكی.
2- حوكمه‌كه‌ى:
گوێزه‌بانه سوننه‌تێكی ته‌ئكید له سه‌ركراوه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى سه‌لمانی كوڕی عامری ده‌ببی ـ رضي الله عنه ـ ، ئه‌ڵێ: گوێم له په‌یامبه‌ری خوا ـ صلى الله عليه وسلم ـ بو ئه‌یفه‌رمو: «مَعَ الْغُلَامِ عَقِيقَةٌ، فَأَهْرِيقُوا عَنْهُ دَمًا وَأَمِيطُوا عَنْهُ الْأَذَى» «منداڵ له دایك بو گوێزه‌بانه‌شی له‌گه‌ڵدایه، بۆیه ئاژه‌ڵێكی بۆ سه‌ر ببڕن وئازاریشی له سه‌ر لا بده‌ن»(1). وفه‌رموده‌كه‌ى سه‌موره ـ رضي الله عنه ـ ، په‌یامبه‌ری خوا ـ صلى الله عليه وسلم ـ فه‌رموی: «كُلُّ غُلَامٍ رَهِينَةٌ بِعَقِيقَتِهِ، يُذْبَحُ عَنْهُ يَوْمَ سَابِعِهِ، وَيُسَمَّى، وَيُحْلَقُ رَأْسُهُ» «هه‌مو منداڵێك بارمته‌ى گوێزه‌بانه‌كه‌یه‌تی، له ڕۆژی حه‌وته‌مدا بۆی سه‌ر ده‌بڕدرێت، وناو ده‌نرێت، وقژیشی ده‌تاشرێت»(2). وفه‌رموده‌كه‌ى عه‌بدوڵای كوڕی عه‌مری كوڕی عاصه ـ رضي الله عنه ـ (3)، كه په‌یامبه‌ری خوا فه‌رموی ـ صلى الله عليه وسلم ـ : «مَنْ وُلِدَ لَهُ وَلَدٌ، فَأَحَبَّ أَنْ يَنْسُكَ عَنْهُ، فَلْيَنْسُكْ» «هه‌ر كه‌س خوا منداڵێكی پێ به‌خشی وپێی خۆش بو ئاژه‌ڵی بۆ سه‌ر ببڕێت، با بۆی سه‌ر ببڕێت».
3- كاتی گوێزه‌بانه: كاتی دروستێتی سه‌ر بڕینی گوێزه‌بانه ده‌ست پێ ده‌كات له به ته‌واوه‌تی ده‌رچونی كۆرپه‌له‌كه له سكی دایكی، وكاتی سوننه‌تێكه‌ى درێژه ده‌كێشێت تا باڵغ بون، به‌ڵام سوننه‌ته ڕۆژی حه‌وته‌می له دایك بونی گوێزه‌بانه‌ى بۆ بكرێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌ى پێشتر: «هه‌مو منداڵێك بارمته‌ى حه‌وتمه‌كه‌یه‌تی، له ڕۆژی حه‌وته‌مدا بۆی سه‌ر ده‌بڕدرێت، وناو ده‌نرێت، وقژی ده‌تاشرێت».
پرسى دوه‌م: ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی سه‌ر ده‌بڕدرێت له گوێزه‌بانه:
سوننه‌ته بۆ كوڕ دو شه‌ك وبۆ كچ شه‌كێك سه‌ر ببڕدرێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئوم كورزی كه‌عبیه رضء الله عنها، ئه‌ڵێ: گوێم له په‌یامبه‌ری خوا ـ صلى الله عليه وسلم ـ بو فه‌رموی: «عَنِ الْغُلَامِ شَاتَانِ مُكَافِئَتَانِ، وَعَنِ الْجَارِيَةِ شَاةٌ» «بۆ كوڕ دو شه‌كی هاوتا ده‌كرێت، وبۆ كچیش شه‌كێك»(4).
پرسى سێیه‌م: ناونانی منداڵ، وسه‌رتاشین، وده‌م شیرین كردن «تحنیك»ی، وبانگ دان به گوێی دا:
1- ناونانی منداڵ: سوننه‌ته له ڕۆژی حه‌وته‌می له دایكبونیدا ناوی منداڵ بنرێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى پێشتری سه‌موره: «هه‌مو منداڵێك بارمته‌ى گوێزه‌بانه‌كه‌یه‌تی، له ڕۆژی حه‌وته‌مدا بۆی سه‌ر ده‌بڕدرێت، وناو ده‌نرێت، وقژی ده‌تاشرێت». سوننه‌تیشه ناوێكی چاكی بۆ هه‌ڵبژێرێت، چونكه په‌یامبه‌ر ـ صلى الله عليه وسلم ـ چه‌ندین ناوی گه‌نی گۆڕی، فه‌رمانی به‌وه‌ش كردوه(5). چاكترین ناویش: عه‌بدوڵا «به‌نده‌ى الله»، وعه‌بدولڕه‌حمان «به‌نده‌ى ڕه‌حمان»ه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عومه‌ر رضي الله عنهم: «إِنَّ أَحَبَّ أَسْمَائِكُمْ إِلَى اللهِ، عَبْدُ اللهِ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ» «خۆشه‌ویستترین ناوتان له لای خوا عه‌بدوڵا وعه‌بدولڕه‌حمانه»(6).
2- سه‌رتاشینی: هه‌روه‌ها سوننه‌ته ڕۆژی حه‌وته‌م دوای سه‌ر بڕینی ئاژه‌ڵه‌كه سه‌ری بتاشرێت -نێر بێت یا مێ- وبه ئه‌ندازه‌ى كێشی قژی زیو ببه‌خشرێت، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ی عه‌لی ـ رضي الله عنه ـ ئه‌ڵێ: په‌یامبه‌ر ـ صلى الله عليه وسلم ـ شه‌كێكی كرده گوێزه‌بانه بۆ حه‌سه‌ن وفه‌رموی: «يَا فَاطِمَةُ احْلِقِي رَأْسَهُ، وَتَصَدَّقِي بِزِنَةِ شَعَرِهِ فِضَّةً» «ئه‌ى فاتیمه سه‌ری بتاشه وبه ئه‌ندازه‌ى كێشی قژی زیو ببه‌خشه‌وه»(7).
3- ده‌مشیرینكردنی كۆرپه‌له: هه‌روه‌ها سوننه‌ته ده‌می كۆرپه‌له -نێر بێت یا مێ-به خورما شیرین بكرێت تا هه‌ندێكی ده‌ڕواته هه‌ناویه‌وه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌بو موسا ـ رضي الله عنه ـ ئه‌ڵێ: «منداڵێكمان بو، هێنامه خزمه‌تی په‌یامبه‌ر ـ صلى الله عليه وسلم ـ ، ئه‌وه‌بو ناوی لێنا ئیبراهیم وبه خورما مه‌ڵاشوی شیرینكرد»(8). له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى عائیشه رضي الله عنها كه په‌یامبه‌ری خوا منداڵیان بۆ ده‌هێنا وئه‌ویش مه‌ڵاشوی شیرین ده‌كردن(9).
4- بانگدان به گوێی كۆرپه‌له‌دا: سوننه‌ته له كاتی له دایك بوندا بانگ بدرێت به گوێی كۆرپه‌له‌دا، وتراوه(10): بانگیش ده‌درێت به گوێی ڕاستیدا، وقامه‌ت ده‌كرێت له گوێی چه‌پیدا، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئه‌بو ڕافع ـ رضي الله عنه ـ : «رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ ـ صلى الله عليه وسلم ـ أَذَّنَ فِي أُذُنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ حِينَ وَلَدَتْهُ فَاطِمَةُ بِالصَّلَاةِ» «په‌یامبه‌ری خوام بینی كاتێك فاتیمه حه‌سه‌نی كوڕی عه‌لی بو، بانگیی نوێژی دا به گوێیدا».
تێبینى : ئەوەى کە ڕاجح بێ بانگ و قامەت بە گوێی منداڵدا نادرێ چونکە ئەو فەرمودەیە لاوازە و ئیشی پێ ناکرێ . (ستافى ماڵپەڕ)
==============
(1) أخرجه البخاري (6/217) [(5471)].
(2) أخرجه أحمد (5/7، 8، 12)، وأبو داود (2837) وما بعدها [واللفظ له (2838)]، والترمذي (1522)، والنسائي (7/166) وما بعدها، وصححه الحاكم، وافقه الذهبي «المستدرك» (4/237)، وصححه الألباني «صحيح النسائي» (3936).
(3) أخرجه أبو داود (2842) وما بعدها [واللفظ له]، والنسائي (7/162)، وأحمد (2/182) وما بعدها، وصححه الألباني «صحيح النسائي» (3928).
(4) أخرجه أحمد (6/381)، وأبو داود (3/257) [واللفظ له]، والنسائي (7/165)، وصححه الألباني «صحيح النسائي» (3931).
(5) انظر: «فتح الباري» (10/577).
(6) أخرجه مسلم (3/1682).
(7) أخرجه أحمد (6/390، 392)، ومالك في الموطأ (ص 259)، والترمذي (1519)، والحاكم (4/237)، والبيهقي (9/304)، وحسنه الشيخ الألباني «صحيح الترمذي» (1226).
(8) أخرجه البخاري (6/216)، ومسلم (2145).
(9) أخرجه مسلم (2147).
(10) [«وتراوه» بۆ شتی لاواز به كار دێت، به‌ڵكو له خودی بانگه‌كه‌شدا ڕاجیاوازی هه‌یه، جا با قامه‌ت نه‌كا].
