ئاشكراكردنی ڕێبازی بتپەرستی لە رۆژەكانی زمانی ئیـنگـلیزی
بەروار: 2016/01/07سەردارن: 5504نوسەر: پشتیوان حەسەن كەرەم

الحمد لله رب العالمين, والصلاة والسلام على رسول الله خاتم النبيين, وعلى آلِهِ وصحبهِ ومن والاه إلى يوم الدين. أما بعد:
لەم رۆژگارەی كە تێیدا دەژین بەداخەوە لەبەر ئەوەی موسڵمانان بەگوێرەی پێوست و وەكو خۆی دەستیان نەگرتووە بە ئیسلامە ڕەسەنەكەوەو بەرجەستەیان نەكردووەو ڕەنگی نەداوەتەوە لە كردار و گوفتاریاندا, بووە بەهۆی ئەوەی و ئوممەتی ئیسلام لاواز و كەم دەسەڵات بێت و تاكەكانی لەبری ئەوەی خۆیان بڕازێننەوە بە زانستی ئیسلامی و مێشكیان دەوڵەمەند بكەن بە قورئان و فەرموودەوە, كەچی شوێن نەتەوەو ئاین و دروشمە دوورلەدینەكان كەوتوون و شانازی دەكەن بە شوێنكەوتنیان بۆ جولەكە و گاوران و نەتەوەكانی ترەوە. ئەمەش وەكو بەڕاستخستنەوەیەك بۆ فەرموودەكەی پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم كە دەفەرموێت: ((لتركبن سنن من كان قبلكم شبرا بشبر وذراعا بذراع وباعا بباع حتى لو أن أحدهم دخل جحر ضب دخلتم وحتى لو أن أحدهم ضاجع أمه بالطريق لفعلتم)) سلسلة الأحاديث الصحيحة: رقم: 1348. واتە: واتان لێ دێت كە پێ بەپێ شوێنی گەلانی پێش خۆتان بكەون بست بە بست و باڵ بە باڵ بەشێوەیەك كە ئەگەر یەكێكیان بڕواتە ناو كونی بزن مژەكێكیشەوە بەشوێنیاندا دەڕۆن و تەنانەت ئەگەر یەكێكیان لەگەڵ دایكیدا لەسەرەڕێ‌ جووت ببـێ ئێوەش ئەنجامی دەدەن.
بەڕێزان ئەوەی پێویستە بزانرێت ئەوەیە كە هەر نەتەوەیەك چ ئاین و بۆچوونێكی هەبێت لە ژیانیدا و لەسەری بڕوات و پەیڕەوی بكات, ئەوا لەهەموو جومگەكانی ژیانیدا ڕەنگ دەداتەوەو بەدیار دەكەوێت, چ لەناوی منداڵە تازە لەدایك بووەكانەوە بێت, چ لەناوی پێشانگاو دووكان و قوتابخانەو مانگ و رۆژ و جەژنەكانەوە بێت یاخود هەر كایەیەكی تری كۆمەڵگاكەیان.
ئێمە لێردەدا مەبەستمانە باسی رۆژەكانی زمانی ئینگلیزی بكەین و لێكۆڵینەوەیەك بكەین لە زانستی " نەژادی ووشە"[1] و كەمێك بگەڕێینەوە دواوە بۆ زانینی مانای هەندێك لە ووشەكانی زمانی ئینگلیزی تا دەركەوێت ئەم ناوانە لە چ پێشینەیەكەوە هاتوون چ پاشخانەیەكی هزریان لە پشتە و مانای ئەو ناوانە گوزارشت لە چ جۆرە بیروباوەڕێك دەكەن و لە چ نەتەوەیەكیشەوە هاتوون. فەرموون با پێكەوە گوزەرێك بەو باسەدا بكەین:
شارستانیەتی بابلیەكان لە كۆندا رۆژەكانی هەفتەیان دیاری كرد و بەناوی پێنج خواوە دایان نا كە هاوكات پەیوەستیان كرد بە ناوی پێنج ئەستێرەی گەڕۆكەوە, بەم شێوەیە:
مردوخ كە ئەستێرەكەی مشتەری بوو, عشتار ئەستێرەكەی زوهرە بوو, نینیب ئەستێرەكەی زوحەل بوو, نابۆ ئەستێرەكەی عەتارد بوو, نركال واتە گەورە و ڕێزداری نیشتەجێ. ئەوان هەفتەیان دابەش كرد بۆ حەوت رۆژ و هەر رۆژێكیش هێمای دەكرد بۆ ناوی ئەستێرەیەك, پاشان دوو رۆژی تریان بۆی زیاد كرد, كە رۆژێكیان بۆ مانگ ئەویش تایبەت بوو بۆ خوایەك ناوی ( Sin ) بوو, رۆژێكی تریش بۆ خۆر بەناوی ( Shamas ).
( Saturday ) كە رۆژی شەممە دەكات, ئەم رۆژە لە زمانی لاتینیەوە وەرگیراوە كە بنچینەكەی بەم شێوەیەیە " Dies Saturni " واتە رۆژی زوحەل. عیبرانیەكان ئەم رۆژەیان تایبەت كردبوو بە رۆژی پشوودان و ئاسودەیی, ئەوەشیان لە بابلیەكانەوە وەرگرتبوو, چونكە ئەوان پێشتر رۆژێكیان هەبوو بەناوی " Um nuh libbi " واتە رۆژی ئاسوودەیی دڵان, ئەم رۆژە لەلای بابلیەكان پیرۆزو تایبەت بوو بۆ رازی كردنی خواكانیان. هەربۆیە گاورەكانیش ئەم رۆژەیان بە پیرۆز سەیردەكرد و دادەنا كەلە جولەكەكانی پێشوو وەریان گرتبوو, بەڵام لەم سەردەمانەی دواییدا و بەهۆی هۆكار و بارودۆخی سیاسی و دینیەوە ئەم رۆژەیان گۆڕی بۆ یەك شەممە, هەربۆیە ئێستاش لە هەندێك لە وڵاتانی ئەوروپا هەردوو رۆژی شەممە و یەك شەممە پشووە بە پێچەوانەی موسڵمانەكانەوە كە رۆژی هەینیە.
( Sunday ) كە رۆژی یەكشەممە دەكات, رۆژی پشووی گاورەكانە. پاشای قوستەنتینیە لە ساڵی 321 فەرمانی دەركرد بە ئەنجام نەدانی هیچ ئیش و كارێك و وازهێنان لە ئەركی رۆژانە لە رۆژانی یەكشەممەدا و ناویشی لێنا رۆژی پەروەردگار. وە ئەم رۆژە لەلای گەلانی ئەوروپا تایبەت كرابوو بۆ خوای خۆر, هەربۆیە لە زمانی سەكسۆنی كۆندا ناونرابوو بە " Sun,s day " واتە رۆژی خــۆر, كە لە زمانی ئینگلیزیشدا هەمان ناو و ڕێنووس مایەوە وەكو خۆی.
( Monday ) كە رۆژی دووشەممە دەكات, ئەم ناوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بیروبۆچوونەی كە پێی وایە خوای گەورە زەوی و ئاسمانەكانی لە شەش رۆژدا دروست كردووە و رۆژی یەكشەممە دەستی بەو كارە كردووە و بەدوایدا رۆژی دووشەممە هاتووە. وە ئەم رۆژەش لەلای گەلانی ئەوروپا تایبەت بوو بۆ خوای مانگ, هەربۆیە لە زمانی سەكسۆنی كۆندا ناونرابوو بە " Monandaeg " واتە رۆژی مانگ " Moon,s day " كەلە زمانی ئینگلیزیشدا هەمان ناو و ڕێنوس مایەوە. رۆمانیەكان بە " دیانا" هێمایان بۆ دەكرد كە خوایەك بوو لە خواكانیان, ئەویش خۆرێك بوو بەسەر سەریەوە مانگێك هەبوو.
( Tuesday ) رۆژی سێ شەممە دەكات, واتە رۆژی مەریخ, كە لە لاتینیەوە پێی دەوترێت " Dies Martis " وە وشەی " Mars " لە بنەڕەتدا واتە شەڕ و كوشتار. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە گەلانی ئەوروپای باكور ڕێزی تایبەتیان دادەنا بۆ خــوای شەڕ و رۆژێكیان بۆی تەرخان كردبوو كە ناوی ( Tiu یان Tiwes ) بووە. بۆیە بە زمانی سەكسۆنی كۆن پێیان وتووە: " Tiwes day " یان " Tiwesdaeg " هەر لەم ناوەشەوە ووشەی ( Tuesday ) هاتووە لە زمانی ئینگلیزیدا. جگە لەوەش رۆژی سێ شەممە تایبەت كرابوو لە نێو گەلانی ئەوروپی كۆندا بۆ خوای شەڕ.
( Wednesday ) رۆژی چوار شەممە دەكات, ئەم رۆژەش لەلایەن گەلانی ئەوروپاوە تایبەت كرابوو بۆ خوایەك كە ناوی ( Woden یان Oden ) بوو كە گەورەی خواكانی ئەسكەندەنافیابوو, كە خوای حیكمەت و ڕەوانبێژی و شیعر بوو, بە زمانی سەكسۆنی كۆن بەم رۆژە دەوترا " Wodensdag یان Woden,s day " كە ناوە ئینگلیزیەكەشی هەر لەم ناوەوە وەرگیراوە. بەڵام رۆمانیەكان ناوی لاتینیان بۆی بەكاردەهێنا كە پێیان دەوت ( Mercuri dies ) كە ناوی خوای عەتارد بوو.
( Thursday ) رۆژی پێنج شەممە دەكات, ئەم رۆژەش لای گەلانی ئەوروپا تایبەت كرابوو بۆ خوای " Thor " كە خوای هەورەگرمە و هەورەبروسكە و شەڕبوو لای گەلانی ئەسكەندەنافی و دەیانپەرست و بەزمانی سەكسۆنی كۆن بەم رۆژەیان دەوت: " Thor,s day یان Thurnesdaeg " و ناوە ئینگلیزیەكەشی هەر لەمەوە وەرگیراوە. بەڵام ناولێنانی بە لاتینی دەگەڕێتەوە بۆ ئەستێرەی موشتەری و تایبەتیان كردبوو بۆ خوای ژوپیتێـر ( Jupiter ) كە خوای گەردەلوول و زریان بوو لای رۆمانیەكان.
( Friday) رۆژی هەینی دەكات, ئەم رۆژەش لای گەلانی ئەوروپا تایبەت كرابوو بۆ خوای " Frigg " كە خوای خۆشەویستی بوو لای گەلانی ئەسكەندەنافی و بە زمانی سەكسۆنی كۆن بەم رۆژەیان دەوت: " Frigegedag یان Frigg,s day " و ناوە ئینگلیزیەكەشی هەر لەمەوە هاتووە. بەڵام لە زمانی لاتینیدا بەم رۆژەیان دەوت ( Veneris ) كە ئاماژە بوو بۆ خوای " Venus " واتە زوهرە كە خوای جوانیە لای ئەوان.

===========================
[1]تأريخ أصول الكلمات : ايتيمولوجى.