چیرۆكه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله علیه وسلم)
و په‌ندو ئامۆژگارى وه‌رگرتن لێیان
چیرۆكى نۆیه‌م:
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ (رضي الله عنه) عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) « أَنَّهُ ذَكَرَ رَجُلاً مِنْ بَنِى إِسْرَائِيلَ سَأَلَ بَعْضَ بَنِى إِسْرَائِيلَ أَنْ يُسْلِفَهُ أَلْفَ دِينَارٍ، فَقَالَ ائْتِنِى بِالشُّهَدَاءِ أُشْهِدُهُمْ، فَقَالَ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا، قَالَ فَأْتِنِى بِالْكَفِيلِ، قَالَ كَفَى بِاللَّهِ كَفِيلاً، قَالَ صَدَقْتَ، فَدَفَعَهَا إِلَيْهِ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى، فَخَرَجَ فِى الْبَحْرِ، فَقَضَى حَاجَتَهُ، ثُمَّ الْتَمَسَ مَرْكَبًا يَرْكَبُهَا، يَقْدَمُ عَلَيْهِ لِلأَجَلِ الَّذِى أَجَّلَهُ، فَلَمْ يَجِدْ مَرْكَبًا، فَأَخَذَ خَشَبَةً، فَنَقَرَهَا فَأَدْخَلَ فِيهَا أَلْفَ دِينَارٍ، وَصَحِيفَةً مِنْهُ إِلَى صَاحِبِهِ، ثُمَّ زَجَّجَ مَوْضِعَهَا، ثُمَّ أَتَى بِهَا إِلَى الْبَحْرِ، فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنِّى كُنْتُ تَسَلَّفْتُ فُلاَنًا أَلْفَ دِينَارٍ، فَسَأَلَنِى كَفِيلاً، فَقُلْتُ كَفَى بِاللَّهِ كَفِيلاً، فَرَضِىَ بِكَ، وَسَأَلَنِى شَهِيدًا، فَقُلْتُ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا، فَرَضِىَ بِكَ، وَأَنِّى جَهَدْتُ أَنْ أَجِدَ مَرْكَبًا، أَبْعَثُ إِلَيْهِ الَّذِى لَهُ فَلَمْ أَقْدِرْ، وَإِنِّى أَسْتَوْدِعُكَهَا، فَرَمَى بِهَا فِى الْبَحْرِ حَتَّى وَلَجَتْ فِيهِ، ثُمَّ انْصَرَفَ، وَهْوَ فِى ذَلِكَ يَلْتَمِسُ مَرْكَبًا، يَخْرُجُ إِلَى بَلَدِهِ، فَخَرَجَ الرَّجُلُ الَّذِى كَانَ أَسْلَفَهُ، يَنْظُرُ لَعَلَّ مَرْكَبًا قَدْ جَاءَ بِمَالِهِ، فَإِذَا بِالْخَشَبَةِ الَّتِى فِيهَا الْمَالُ، فَأَخَذَهَا لأَهْلِهِ حَطَبًا، فَلَمَّا نَشَرَهَا وَجَدَ الْمَالَ وَالصَّحِيفَةَ، ثُمَّ قَدِمَ الَّذِى كَانَ أَسْلَفَهُ، فَأَتَى بِالأَلْفِ دِينَارٍ، فَقَالَ وَاللَّهِ مَا زِلْتُ جَاهِدًا فِى طَلَبِ مَرْكَبٍ لآتِيَكَ بِمَالِكَ، فَمَا وَجَدْتُ مَرْكَبًا قَبْلَ الَّذِى أَتَيْتُ فِيهِ، قَالَ هَلْ كُنْتَ بَعَثْتَ إِلَىَّ بِشَىْءٍ قَالَ أُخْبِرُكَ أَنِّى لَمْ أَجِدْ مَرْكَبًا قَبْلَ الَّذِى جِئْتُ فِيهِ، قَالَ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ أَدَّى عَنْكَ الَّذِى بَعَثْتَ فِى الْخَشَبَةِ فَانْصَرِفْ بِالأَلْفِ الدِّينَارِ رَاشِدًا » أَخْرَجَهُ الْبُخَارِيُّ (2291) . واته‌: هاوه‌ڵى خۆشه‌ویست أَبِى هُرَيْرَةَ (رضي الله عنه) ده‌فه‌رمووێت: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تى: پیاوێك هه‌بوو له‌ ئوممه‌تانى پێش ئێوه‌(به‌نى ئیسرائیل) پرسیارى ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ى كه‌ یه‌كێك هه‌زار دینارى بداتێ به‌قه‌رز، پیاوێكى دۆزییه‌وه‌، پیاوه‌كه‌ پێى ووت: چه‌ند شایه‌تێكم بۆبێنه‌ شایه‌تیت بۆ بده‌ن، ئه‌ویش ووتى: خواى گه‌وره‌ به‌سه‌ كه‌ شایه‌ت بێت له‌ نێوان من و تۆدا، پیاوه‌كه‌ ووتى: كه‌فیلم بۆ بێنه‌ (كه‌سێك تۆ له‌ ئه‌ستۆ بگرێت و زامنت بكات)، ئه‌ویش ووتى: خواى گه‌وره‌ به‌سه‌ بۆ كه‌فیل وزامنى من، پیاوه‌كه‌ش ووتى: ڕاست ده‌كه‌یت، ئینجا پیاوه‌كه‌ هه‌زار دینارى داپێى به‌قه‌رز تاكو ماوه‌یه‌كى دیاریكراو، پاشان پیاوه‌كه‌ ڕۆیشت و ئیش و كارى خۆى پێ جێبه‌جێ كرد، پاشان كه‌ ماوه‌ دیاریكراوه‌كه‌ ته‌واو بوو، پیاوه‌ قه‌رزاره‌كه‌ ده‌یویست سوارییه‌كى ده‌ست بكه‌وێت و پاره‌ قه‌رزه‌كه‌ بێنێته‌ بۆ خاوه‌نه‌كه‌ى، به‌ڵام هیچى ده‌ست نه‌كه‌وت كه‌ بچێته‌وه‌ بۆلاى خاوه‌ن قه‌رزه‌كه‌، بۆیه‌ دارێكى هێناو (داره‌كه‌ى كون كرد) ئینجا هه‌زار دیناره‌كه‌ى كرده‌ ناو كونى داره‌كه‌وه‌و نوسراوێكیشى له‌گه‌ڵدا نارد بۆخاوه‌ن قه‌رزه‌كه‌و پاشان داره‌كه‌ى جوان پێچایه‌وه‌و كردیه‌ ناو ئاوه‌كه‌وه‌، ئینجا هات بۆلاى ده‌ریاكه‌و ووتى: خوایه‌ تۆ بۆخۆت ده‌زانیت كه‌ من هه‌زار دینارم له‌ فڵانه‌كه‌س وه‌رگرت به‌ قه‌رز، داواى كه‌فیل و زامنى لێكردم منیش ووتم: خواى گه‌وره‌ به‌سه‌ بۆ كه‌فیل و زامنى من، وه‌ ڕازى بوو به‌وه‌ى كه‌تۆ كه‌فیل وزامنى من بكه‌یت، وه‌ داواى شایه‌تى لێكردم منیش ووتم: خواى گه‌وره‌ به‌سه‌ كه‌ شایه‌تى من بێت، وه‌ ڕازى بوو به‌وه‌ى كه‌ تۆ شایه‌تم بیت، وه‌ من هه‌وڵ و كۆششم دا بۆئه‌وه‌ى كه‌ سوارییه‌كم ده‌ست بكه‌وێت و پاره‌كه‌ى بۆ ببه‌مه‌وه‌، به‌ڵام ده‌ستم نه‌كه‌وت، ئه‌وا منیش به‌تۆى ده‌سپێرم، ئینجا پیاوه‌كه‌ داره‌كه‌ى كرده‌ ناو ده‌ریاكه‌وه‌، پاشان پیاوه‌كه‌ ڕۆیشت، ئه‌و پیاوه‌ى كه‌ هه‌زار دیناره‌كه‌ى دابوو به‌قه‌رز سه‌یر سوارییه‌كانى ده‌كرد به‌ڵكو پیاوه‌ قه‌رزاره‌كه‌ ببینێت و قه‌رزه‌كه‌ى بۆ بێنێته‌وه‌، كاتێك سه‌یرى ئاوه‌كه‌ى ده‌كرد بینى كه‌ دارێك له‌سه‌ر ئاوه‌كه‌یه‌، ئینجا پیاوه‌كه‌ داره‌كه‌ى برده‌وه‌ بۆماڵه‌وه‌و مشارێكى بردو داره‌كه‌ى بڕییه‌وه‌و كاتێك سه‌یریكرد قه‌رزه‌كه‌و نوسراوێكى تێدایه‌، پاشان پیاوه‌ قه‌رزاره‌كه‌ هات بۆلاى خاوه‌ن قه‌رزه‌كه‌و پێى ووت: سوێند به‌خوا سواریم ده‌ست نه‌كه‌وت تاكو قه‌رزه‌كه‌ت بۆ بێنمه‌وه‌، وه‌ هه‌وڵ و كۆششم زۆردا، وه‌ به‌رده‌وام ئێستاش هه‌وڵ ده‌ده‌م بۆئه‌وه‌ى كه‌ سوارییه‌كم ده‌ست بكه‌وێت و قه‌رزه‌كه‌ت بۆ بێنمه‌وه‌، به‌ڵام هیچم ده‌ست نه‌كه‌وت، خاوه‌ن قه‌رزه‌كه‌ش ووتى: ئایا تۆ هیچ شتێكت بۆمن ناردووه‌؟ ئه‌ویش ووتى: پێتم ووت كه‌ هیچ سوارییه‌كم ده‌ست نه‌كه‌وت كه‌ قه‌رزه‌كه‌ت بۆ بێنمه‌وه‌، خاوه‌ن قه‌رزه‌كه‌ش ووتى: به‌ڕاستى خواى گه‌وره‌ ئه‌مانه‌ته‌كه‌ى پێگه‌یاندمه‌وه‌، به‌وه‌ى كه‌ قه‌رزه‌كه‌ت كرد بووه‌ ناو دارێكه‌وه‌.
چه‌ند سوودو ئامۆژگارییه‌ك له‌م چیرۆكه‌دا.
(1) قه‌رزدان به‌خه‌ڵكى له‌شه‌رعدا ڕێگه‌ پێدراوه‌و پاداشتى زۆرگه‌وره‌ى له‌سه‌ره‌، پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تى: « مَا مِنْ مُسْلِمٍ يُقْرِضُ مُسْلِمًا قَرْضًا مَرَّتَيْنِ إِلاَّ كَانَ كَصَدَقَتِهَا مَرَّةً » صَحِيح: أَخْرَجَهُ ابن مَاجَه فِي الْسنَن (2430)، وَصَحَّحَهُ الشَّيْخ الأَلْبَاني فِي صَحِيح الْجَامِع (5769) . واته‌: هه‌ر موسڵمانێك دوو جار قه‌رز بدات به‌ موسڵمانێك، ئه‌وا وه‌ك ئه‌وه‌ وایه‌ كه‌ یه‌ك جار كردبێتى به‌ خێرو صه‌ده‌قه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى قه‌رزدان به‌ موسڵمان وه‌ك نیوه‌ى خێرو صه‌ده‌قه‌یه‌.
(2) پێویسته‌ له‌كاتى قه‌رزداندا نوسراو هه‌بێت، وه‌ كاتى دانه‌وه‌ى دیاریكراو بێت، وه‌ شایه‌تیش هه‌بێت.
(3) پێویسته‌ له‌سه‌ر موسڵمان هۆكار بگرێته‌ به‌ر پاشان پشت به‌خوا ببه‌ستێت.
(4) هه‌ر شتێك به‌ خواى گه‌وره‌ بسپێردرێت، ئه‌وا په‌روه‌ردگار ده‌ى پارێزێت، پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تى: « إِذَا اسْتُودِعَ اللَّهُ شَيْئًا حِفِظَهُ » صَحيِح: صَحَّحَهُ الشَّيْخ الأَلْبَاني فِي صَحِيح الْجَامِع (1708)، وَفِي السِلسِلة الصَحِيحَة (2547) .واته‌: ئه‌گه‌ر شتێك به‌ خواى په‌روه‌ردگار بسپێردرێت ئه‌وا ده‌ى پارێزێت.
(5) ئه‌گه‌ر موسڵمان نیه‌تى پاك بێت و نیه‌تى دانه‌وه‌ى قه‌رزى هه‌بێت ئه‌وا خواى گه‌وره‌ كار ئاسانى بۆ ده‌كات تاكو ئه‌و كه‌سه‌ قه‌رزه‌كه‌ى بداته‌وه‌.
(6) دانه‌وه‌ى ئه‌مانه‌ت و وه‌فا به‌رامبه‌ر به‌ خاوه‌ن ئه‌مانه‌ت واجبه‌، وه‌ دروست نییه‌ قه‌رز له‌كاتى دیاریكراودا دوابخرێت، چونكه‌ هه‌ركه‌سێك له‌ دونیادا قه‌رزه‌كه‌ى نه‌داته‌وه‌ ئه‌وا له‌ ڕۆژى دواییدا له‌چاكه‌كانى قه‌رزى پێده‌درێته‌وه‌.